بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ ، حروف نوزده‌گانه، نگهبانان
دوزخ ،
فرشتگان .
پرسش: آیا نوزده حرفی بودن
بسم الله الرحمن الرحیم فلسفه‌ای دارد؟
پاسخ: روایاتی وجود دارد که نوزده حرفی بودن "
بسم الله الرحمن الرحیم " را با تعداد نگاهبانان دوزخ که نوزده نفرند، مرتبط می‌داند؛ اما با تمام فضایلی که برای این عبارت قرآنی وجود داشته و با پذیرش بخش‌هایی از این روایات که ناظر به کمک معنوی
بسم الله به انسان‌ها و نجات آنان از دوزخ با استفاده از این
کلام است و یا اینکه پشت‌گرمی فرشتگان تنها به نام خداوند است، نمی‌توان از دیدگاه روایت‌شناسی به‌صورت قطعی چنین ارتباطی را بین تعداد حروف بسم الله و تعداد
نگاهبانان دوزخ اثبات نمود.
در کتاب‌های تفسیری دو
روایت وجود دارد که به نوعی ناظر به پرسش مطرح شده است. برایناساس، نخست دو روایت یاد شده را ترجمه کرده و منابع آن را در اختیارتان گذاشته و سپس به تحلیل محتوا و سند آن می‌پردازیم.
قبل از بیان روایات نیز لازم است بدانیم که به تصریح آیه‌ای از
قرآن کریم، نوزده نفر وظیفه نگاهبانی از دوزخ را بر عهده دارند
و این روایات نیز به نوعی ناظر به همین آیه از قرآن کریم است.
قرطبی از
مفسران بنام اهل سنت در قرن هفتم روایتی به این مضمون نقل کرده است:روی وکیع عن الأعمش عن أبی وائل عن عبد الله ابن مسعود قال:من أراد أن ینجیه الله من الزبانیة التسعة عشر فلیقرأ «
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ » لیجعل الله تعالی له بکل حرف منها جنة من کل واحد؛
هرکس بخواهد که پروردگار او را از نگهبانان نوزده‌گانه دوزخ رهایی بخشد،
بسم الله الرحمن الرحیم را بخواند تا خداوند به
پاداش هر حرفی از آن، سپری در برابر خازنان
جهنم قرار دهد.
میبدی از
مفسران عارف مسلک فارسی‌زبان قرن ششم نیز از ناقلان و مترجمان این
حدیث می‌باشد که چنین آورده است:"گفته‌اند زبانیه دوزخ نوزده‌اند ـ چنان‌که رب العالمین گفت: عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ و این آیت تسمیت نوزده حرف است، هر آن‌کس که به اخلاص برخواند رب العالمین بهر حرفی از آن زبانیه از وی باز دارد، و او را از
سیاست وی ایمن کند."
مفسران دیگری چون طبرسی، از اندیشمندان شیعی قرن ششم،
ابن کثیر از دانشمندان اهل سنت در قرن هشتم
نیز همین
روایت را
ذکر کرده‌ند.
روایت دومی نیز در این زمینه وجود دارد که ناظر به نکته دیگری است. متن این روایت که ابن عطیه اندلسی از مفسران قرن ششم
و ثعالبی از مفسران قرن نهم
آن را نقل کرده‌اند به شرح زیر است:
"فقال بعض الناس:إن روایة بلغتهم أن ملائکة النار الذین قال اللّه فیهم عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ (المدثر:۳۰)
إنما ترتب عددهم علی حروف
بسم اللّه الرحمن الرحیم ، لکل حرف ملک، و هم یقولون فی کل أفعالهم:«
بسم اللّه الرحمن الرحیم » فمن هنالک هی قوتهم، و باسم اللّه استضلعوا"؛ برخی نقل کرده‌اند که روایتی به گوششان رسیده مبنی بر اینکه تعداد
فرشتگان نگهبان
جهنم که خداوند آنان را نوزده نفر اعلام کرده است، براساس نوزده حرف
بسم الله الرحمن الرحیم تنظیم شده‌اند و همین
بسم الله است که به آنان قوت بخشیده و مایه پشت‌گرمی آنان است.
همان‌گونه که ملاحظه فرمودید، هر دو روایت بیانگر نوعی ارتباط بین شمارگان حروف "
بسم الله الرحمن الرحیم " و تعداد فرشتگان نگهبان
دوزخ می‌باشد، با این تفاوت که روایت اول حروف
بسم الله را سپری در مقابل نگاهبانان دوزخ ارزیابی کرده و روایت دوم همان نگهبانان را پشت‌گرم به
بسم الله می‌داند.
بعد از مروری در این روایات، می‌توان نکاتی را در جمع‌بندی ذیل خاطر‌نشان کرد:
با توجه به تعالیم دینی و
آموزه‌های قرآنی ، تردیدی وجود ندارد که یاری گرفتن از خداوند که تعبیر زیبایی از آن در "
بسم الله الرحمن الرحیم " آمده و رأفت و
رحمت پروردگار به‌خوبی از آن استفاده می‌شود، آتش دوزخ را از ا
نسان دور نموده و سپری برای آنان در مقابل جهنم خواهد بود. برایناساس، این بخش از روایت که می‌توان با کمک
بسم الله از جهنم نجات یافت، جای بحث و گفت‌وگو ندارد.
فرشتگان خدا نیز فرمانبران پروردگار بوده و جز با کمک و استعانت از او دست به اقدامی نمی‌زنند. برایناساس، بخشی از روایت دوم که ناظر به پشت‌گرمی این فرشتگان به نام خداست نیز، کاملاً مورد تأیید است و هیچ‌گونه تعارضی با
روایت اول ندارد.
صرف‌نظر از دو نکته اشاره شده، با توجه به اینکه
اسناد موجود در روایت اول نمی‌تواند مورد پذیرش قطعی اندیشمندان شیعی باشد و روایت دوم نیز بدون سند می‌باشد، از دیدگاه
دانش روایت‌شناسی نمی‌توان به‌صورت قطعی ابراز داشت که دقیقاً هر حرف موجود در حروف نوزده‌گانه
بسم الله سپر مستقلی در مقابل نگهبانان نوزده‌گانه
جهنم بوده و یا اینکه تنظیم تعداد این نگهبانان براساس این حروف نوزده‌گانه انجام شده است؛ اما از طرفی موارد یاد شده با
اصول کلی مورد پذیرش ما نیز در تعارض نیست تا بتوان چنین مضمونی را کاملاً رد کرد.
به هر حال، عبارت "
بسم الله الرحمن الرحیم " دارای آثاری معنوی است که در هر دو فرض اثبات و یا رد وجود خاصیتی در نوزده حرفه بودن آن، قابل دسترسی می‌باشد و به همین دلیل در روایات فراوانی توصیه به گفتن
بسم الله قبل از انجام هر کاری شده است.
پایگاه اسلام کوئیست.
