تربیت اخلاقی فرزندان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تربیت اخلاقی، فرزندان، آغاز تولد.
پرسش: پدری علاقه‌مند به فرهنگ و تربیت فرزندانم هستم و مرتب در جلسات دینی و تربیتی شرکت می‌کنم، لکن گاهی که خود را در زمینه تربیت اخلاقی فرزندانم ارزیابی می‌کنم، می‌بینم که آن‌طور که باید و شاید آنان را تربیت نکرده‌ام، خواستم بدانم به نظر شما از چه زمانی باید تربیت اخلاقی فرزندان را شروع کرد و روش‌های آن چیست؟
پاسخ: تربیت اخلاقی برنامه‌ای است که باید از نخستین زیربنای
زندگی (تشکیل خانواده) شروع شده و در ایام بارداری مراقبت گردد. سپس از نخستین لحظه تولد به طور جدی آغاز شود و در تمام مراحل زندگی با برنامه‌ریزی صحیح و با کمال دقت تعقیب گردد.
همه زیست‌شناسان و روان‌شناسان امروز این
حقیقت را قبول دارند که زندگی انسان از روز تولد شروع نمی‌شود؛ بلکه سرآغاز آن لحظه
انعقاد نطفه و
رحم مادر است. این امر نیز مسلم شده که یک عده خصایص غیر عادی کودک به هنگام تولد، با آن‌چه بعداً ظاهر می‌شوند، تنها ارثی نیستند؛ بلکه معلول شرایط مساعد یا نامساعد محیط رحم مادر می‌باشند.
هم‌چنین، مدت زندگی جنین و تجربه تولد در ساخت روان‌شناختی و زیست‌شناختی شخص در
زندگی بعدی او اثر می‌گذارند. به همین سبب می‌گویند که ارکان و پایه‌های زندگی
انسان بالغ و رشید، به چگونگی گذراندن دوران زندگی قبل از تولد او بستگی دارد.
چنان‌چه از این مرحله بگذریم، آغاز تولد بهترین مرحله برای
تربیت اخلاقی کودک است؛ چون هرچه این امر در سنین پایین‌تری انجام گیرد، نتایج آن درخشان‌تر خواهد بود.
در دوره خردسالی، مغز کودک برای گرفتن هر نوع تأثیری آمادگی دارد، روی همین اصل، تربیت اخلاقی سال‌های اول زندگی طفل، از دیگر سال‌های
عمر او مهم‌تر است؛ زیرا
کودکان در این سنین هر چه در اختیارشان قرار گیرد، فوراً جذب می‌نمایند. از سوی دیگر، کودک دائماً در حال
رشد و
کمال است و به مرحله تمییز و استقلال عقلی می‌رسد؛ لذا آن‌چه در سال‌های اولیه فرا گرفته، پایه استدلال و تمییز عقلی او در سنین بالاتر خواهد بود و اخلاقی که در دوران کودکی کسب کرده، در زندگی بعدی او اثرات مهمی به جای خواهد گذارد.
می‌گویند مادری نزد دانشمندی رفت و گفت: فرزند من چهارساله است، از چه زمانی باید تربیت اخلاقی او را شروع کنم؟ مرد
دانشمند جواب داد: اگر تاکنون
تربیت او را آغاز نکرده‌ای، عمر او را بیهوده تلف نموده‌ای؛ زیرا از موقعی که اولین
تبسم بر لب‌های طفل ظاهر می‌شود، زمان تربیت او آغاز می‌گردد!
اسلام با توجه به
قانون وراثت، برای اصلاح شئون حیاتی جامعه توجه خاصی به
زنان دارد که مادران آینده کودکان‌اند و در
انتخاب همسر ـ که مادران فرزندان صالح جامعه هستند ـ توصیه‌های بسیار مفیدی کرده است.
در روایتی از
رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده که فرمودند: "
انظر في أي شيء تضع ولدك، فطن العرق دساس؛ "ببینید نطفه خودتان را در چه محلی مستقر می‌کنید؛ زیرا عرق دساس است".
کلمه
عرق در لغت
عرب به این حقیقت
تفسیر شده که
نطفه،
اخلاق و سجایای پدران و مادران را به فرزندان منتقل می‌کند:
العرق دساس ای ان الاخلاق الاباء تتصل الی الابناء.
با استفاده از این سخن رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، می‌توان مدعی شد که
اولین گام برای تربیت اخلاقی کودک انتخاب همسری متدین و با اخلاق و... است.
دومین مرحله برای تربیت اخلاقی فرزندان، زمانی است که
جنین در رحم مادر قرار دارد.
اسلام برای این‌که جنین از رشد متعادل و تن‌درستی کامل و از اخلاق خوبی برخوردار باشد، به مادران باردار سفارش‌های مفیدی کرده است.
قال علی (علیه‌السّلام): «
اطعموا المراة فی شهرها الذی تلد فیه التمر فانگ ولدها یکون حلیما تقیّا»؛ در این باره
امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: به زن بارداری که می‌خواهد وضع حمل کند،
خرما بدهید تا فرزندانشان بردبار و
پرهیزکار شوند.
درباره دوران پس از تولد نخست به حدیثی از پیامبر اشاره می‌کنیم:
قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «ایاکم ان تسترضعوا الحماقة فان اللبن ینشه علی ذلک»؛ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: مواظب باشید برای شیردادن فرزندانتان از زن‌های احمق و کم‌عقل استفاده نکنید؛ زیرا شیر، کودک را بر همین حال (حماقت) پرورش می‌دهد.
در این باره به دیدگاه برخی
دانشمندان اشاره می‌کنیم:
"
ابوعلی سینا" می‌گوید: وقتی طفل از شیر مادر جدا گشت، باید به
تربیت و تمرین اخلاقی او اقدام نمود، پیش از آن‌که
اخلاق پست به او هجوم آورد؛ زیرا اخلاق پست با سرعت به جانب کودک هجوم آورده و خوهای زشت او را فرا می‌گیرند. هر آن‌چه از این بدی‌ها بر وجود کودک مسلط شود، جدایی و رهایی از آن‌ها برای وی میسر نخواهد بود.
"
غزالی" معتقد است که کودک امانتی الهی است که به دست والدین سپرده شده و پرورش و تربیت اخلاقی او از ابتدای ولادت، یکی از مهم‌ترین امور است. وی می‌گوید: «قلب پاک کودک گوهر گران‌بهایی است پالوده و خالی از هرگونه نقش و قابل پذیرش هر صورتی و این‌که هر
خیر و شری به او
تعلیم شود، در او نقش بندد و به آن تمایل پیدا کند. مربی و معلم در
سعادت و
شقاوت دنیا و آخرت طفل سهیم و مسئول است؛ چون خدای متعال فرموده:
قال الله تعالی: «یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم ناراً...»؛ ای کسانی که
ایمان آورده‌اید، خود و
خانواده خویش را از
آتش حفظ کنید.
و حفظ کودک از آتش دنیا و آخرت به
تربیت اخلاقی اوست.
"
خواجه نصیرالدین طوسی" معتقد است: "همین که دوران شیرخوارگی کودک به سرآمد، باید پیش از آن‌که اخلاق فاسد، او را فرا گیرد، تربیت اخلاقی او را آغاز کرد... و او را باید از راه
تشویق، به کارهای نیک و اخلاق پسندیده سوق داد."
"
هانری پستالوزی" می‌گوید: کودک در آغوش مادر وابسته‌تر و ضعیف‌تر از هر موجود دیگری بر روی
زمین است؛ ولی در همان جا نخستین تأثیرات اخلاقی و
محبت و
حق‌شناسی را احساس می‌کند. رعایت اصول اخلاقی در
انسان، نتیجه توسعه نخستین تأثیرات محبت و حق‌شناسی است که نوزاد احساس کرده است.
"
ویکتور پوشه" می‌گوید: باید از همان ماه‌های اولیه، یعنی از شش ماهگی تربیت اخلاقی کودک شروع شود. این تربیت باید خیلی زودتر از سن عقلی و استدلالی آغاز گردد؛ چون از این
سن ممکن است تمایلات بد و عادات زشت ظهور کنند. آن وقت باید یک تجدید تربیت پیش از موقع
اعمال شود و بهتر این است که تربیت اخلاقی هر چه زودتر آغاز شود.
در نهایت می‌توان گفت: تربیت اخلاقی برنامه‌ای است که باید از نخستین زیربنای
زندگی (تشکیل خانواده) شروع شده و در ایام بارداری مراقبت گردد. سپس از نخستین لحظه تولد به طور جدی آغاز شود و در تمام مراحل زندگی با برنامه‌ریزی صحیح و با کمال دقت تعقیب گردد.
۱. نگرشی به تربیت اخلاق از دیدگاه اسلام، افضل السادات دهشیری.
۲. آیین تربیت، ابراهیم امینی.
۳. مراحل شکل گیری اخلاق در کودک، ترجمه و تألیف عبدالعظیم کریمی.
۴. خانواده و مشکلات اخلاقی کودکان، علی قائمی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تربیت اخلاقی فرزندان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱۱/۰۶.
