تعارض دو دعای حضرت ابراهیم برای آزر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: آیه، حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام)، استغفار.

پرسش: طبق یک آیه، ابراهیم (علیه‌السّلام) با آن‌که می‌داند آزر گمراه است، برایش درخواست آمرزش می‌کند، اما در آیه‌ای دیگر می‌فرماید ابراهیم (علیه‌السّلام) بعد از آن‌که فهمید که آزر دشمن خدا است، دیگر برایش استغفار نکرد! آیا این دو آیه ناهمخوان نیستند؟

پاسخ اجمالی: دو احتمال در این داستان وجود دارد که تعارض دفع می کند:

۱. حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) ابتدا فکر می‌کرد که پدرش (عمویش) تنها به جهت ناآگاهی از تعالیم الهی گمراه شده و از دین فاصله گرفته لذا برایش دعا می‌کرد اما هنگامی که برایش مسلم شد که کفر او از دشمنی با خدایش سرچشمه می‌گیرد، استغفار برای او را رها کرد.
۲. درخواست آمرزش ایشان برای پدرش بر اساس وعده‌ای بود که او به عمویش (منوط بر ایمان آوردن او) داده بود.

---

همان‌گونه که در پرسش مطرح شد، قرآن کریم در داستان حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) و پدرش (عمویش) در آیاتی می‌فرماید:
«...وَ اغْفِرْ لِاَبی‌ اِنَّهُ کانَ مِنَ الضَّالِّین؛ ابراهیم (علیه‌السّلام) از خدا خواست که خدایا! پدرم را بیامرز که وی از گمراهان است!»
اما در آیه دیگری می‌فرماید:
«وَ ما کانَ اسْتِغْفارُ اِبْراهیمَ لِاَبیهِ اِلاَّ عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها اِیَّاهُ فَلَمَّا تَبَیَّنَ لَهُ اَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّاَ مِنْهُ؛ یعنی درخواست آمرزش ابراهیم برای پدرش، از آن‌رو بود که به او وعده‌ای داده بودو چون برایش آشکار شد که پدرش دشمن خدا است، از او بیزاری جست.»
شاید در ابتدای امر تصور شود که این دو آیه با یکدیگر همخوان نیستند؛ اما پاسخ آن است که این آیات ناهمخوان نیستند، زیرا:
الف) گمراه بودن یک شخص از راه هدایت و ایمان، لزوما به معنای دشمنی با خدا نیست. فراوان انسان‌هایی یافت می‌شوند که راه گم کرده‌اند، و بهره‌ای از ایمان و تعالیم الهی ندارند، اما در عین حال با خدا و دینش و حق و حقیقت دشمنی ندارند و به مخالفت با تعالیم الهی برنمی‌خیزند؛ لذا با توجه به فراگیری رحمت الهی می‌توان برای آنان استغفار و طلب رحمت کرد. در داستان ابراهیم (علیه‌السّلام) نیز می‌تواند این‌گونه باشد؛ یعنی ایشان ابتدا فکر می‌کرد که پدرش (عمویش) تنها به جهت ناآگاهی از تعالیم الهی گمراه شده و از دین فاصله می‌گیرد و شاید بعد از آگاهی، زمینه بازگشت او فراهم شود. از این‌رو برایش دعا و طلب آمرزش نمود، اما هنگامی که برایش مسلم شد که کفر او ناشی از عدم آگاهی نبوده، بلکه از دشمنی او با خدایش سرچشمه می‌گیرد، استغفار برای او را رها کرد.
ب) در تکمیل مورد قبلی مفسران معتقدند که این دو آیه از دو اتفاقی سخن به میان می‌آورند که در دو زمان جدا از هم رخ داده است. بدین ترتیب که در یک آیه، درخواست آمرزش ایشان برای پدرش بر اساس وعده‌ای بود که او به عمویش (منوط بر ایمان آوردن او) داده بود. و یا چنان‌که برخی مفسران می‌گویند: عمویش به ایشان وعده داده بود که من ایمان می‌آورم، اگر برایم طلب آمرزش کنی؛ لذا حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) برایش درخواست آمرزش نمود.
اما آیه «...فَلَمَّا تَبَیَّنَ لَهُ اَنَّهُ عَدُوٌّ لِلَّهِ تَبَرَّاَ مِنْهُ...» ، چنان‌که از ظاهرش پیدا است، وقتی که ابراهیم (علیه‌السّلام) فهمید او نه تنها ایمان نمی‌آورد، بلکه با علم و عمد به دشمنی با خدا می‌پردازد، دیگر این شایستگی از او سلب شده است؛ لذا از او بیزاری جست. بر این اساس، دو آیه بالا منافاتی با یکدیگر ندارند.

---