• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

شرح‌های حدیث من عرف نفسه عرف ربه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: حدیث، اسلام.

پرسش: آیا شرحی بر حدیث «مَن عَرَفَ نَفسَه عَرَفَ رَبَّه» نوشته شده است؟


این حدیث شریف، از دیرباز مورد توجّه علمای اسلام، بویژه حکیمان و اهل عرفان بوده و رساله‌ها و مقالات فراوانی درباره آن، نگارش یافته است.
علاّمه تهرانی در الذریعة، پنج رساله در شرح این حدیث، معرّفی کرده است.
[۱] آقا بزرگ الطهرانی، الذریعة الی تصانیف الشّیعة، ج۱۳، ص۲۰۸-۲۰۹.    

برخی شروح مستقل دیگر، عبارت‌اند از:
[۲] مهریزی، مهدی، میراث حدیث شیعه، دفتر اوّل، ص۱۴۴-۱۴۶.
(این قسمت از دفتر اوّل میراث حدیث شیعه اخذ شده است.)
۱. الرسالة الوجودیة فی معنی قوله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): «من عرف نفسه فقد عرف ربه» (چاپ قاهره).
۲. رساله‌ای در شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از عماد الدین بن یونس پنجهزاری. این نسخه را حسن حسن زاده به طبع رسانده است.
[۳] حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و یک کلمه، ج۳، ص۱۹۷.
[۴] حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و یک کلمه، ج۳، ص۲۱۷-۲۲۸.

۳. رساله‌ای در شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از عارف عبد اللّه بلیانی که در سال ۱۳۵۲ ش، با چند رساله دیگر به طبع رسیده است.
[۵] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۸، ص۶۲.

۴. رساله‌ای در شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از حسن حسن زاده آملی که در هزار و یک کلمه به طبع رسیده است.
[۶] حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و یک کلمه، ج۳، ص۱۸۹-۲۲۷.

۵. رساله‌ای در شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از حسن حسن زاده آملی که مخطوط است.
[۷] حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و یک کلمه، ص۱۹۸.

۶. شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از احمد بن زین الدین احسایی.
[۸] فهرست کتب مشایخ، ص۱۵.
[۹] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه گلپایگانی، مجموعه، ش ۴، ص۷۱۴.

۷. شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از احمد بن صالح بن طوق قطیفی.
۸. شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از صدر الدین کاشف دزفولی (۱۱۷۴-۱۲۵۶ ق).
۹. شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از عماد الدین مازندرانی.
۱۰. شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از علی بن احمد آل عبد الجبار قطیفی (م ۱۲۸۷ق).
۱۱. شرح حدیث: «من عرف نفسه»، که مؤلف آن مجهول است.
[۱۰] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۳، ص۳۳۶.

۱۲. شرح حدیث: «من عرف نفسه»، که مؤلف آن مجهول است.
[۱۱] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه مسجد اعظم، ص۵۸۹.

۱۳. شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از مولانا برهان الدین بغدادی.
[۱۲] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۳، ص۳۳۵.

۱۴. شرح حدیث: «اعلمکم بنفسه اعلمکم بربّه»، از ملاّ اسماعیل خواجویی مازندرانی.
[۱۳] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۳۲۹.

۱۵. مرآت المحقّقین، در معنای: «من عرف نفسه»، از شیخ محمود شبستری. (این کتاب چندین بار به چاپ رسیده است.)
۱۶. زبدة الطریق در معنای «من عرف نفسه»، از درویش علی بن یوسف گوگَدی.
[۱۴] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۸.

۱۷. معنی: «من عرف نفسه»، از شیخ حبیب عجمی.
[۱۵] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۳۹.

۱۸. الغوثیة شرح «من عرف نفسه»، از عبد القادر گیلانی.
[۱۶] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۶.

۱۹. الفصوص در قول: «من عرف نفسه»، از محیی الدین عربی.
[۱۷] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۶.

۲۰. النوریة در حدیث: «من عرف نفسه»، از آقا شمس الدین.
[۱۸] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۷.

۲۱.اسرار الدقایق شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از بدرالدین سماوی.
[۱۹] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۷.

۲۲. شرح حدیث: «من عرف نفسه»، از امام محمّد غزالی.
[۲۰] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۶.

۲۳. القول الاشبه فی حدیث: «من عرف نفسه»، از جلال الدین ابوبکر سیوطی. (این رساله، ضمن الحاوی للفتاوی بارها چاپ شده است.)
۲۴. نقطة الوحدة در معنی: «من عرف نفسه»، شیخ ابواسحاق (ترکی).
[۲۱] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۵۰.

۲۵. معنی: «من عرف نفسه»، از امام محمّد غزالی (ترکی).
[۲۲] فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۹.

۲۶. رساله قبس المقتبس، از ملاّ حبیب الله شریف کاشانی.
[۲۳] فصل نامه علوم حدیث، ش ۴، ص۱۲۵.

۲۷. شرح حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربّه»، از سیّد محمّد مهدی تنکابنی.
[۲۴] میراث حدیث شیعه، دفتر اوّل، ص۱۵۰-۱۷۲.

بجز رساله‌های مستقل، شروح ضمنی نیز بر این حدیث، بسیار است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
۱. صد کلمه، رشیدالدین وطواط.
[۲۵] وطواط، رشیدالدین، صد کلمه،کلمه ششم، ص۵-۶.

۲. المیزان فی تفسیر القرآن، سیّد محمّد حسین طباطبایی.
[۲۶] طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۱۶۹-۱۷۶.    

۳. صد کلمه، حسن حسن زاده آملی.
[۲۷] حسن زاده آملی، حسن، صد کلمه، کلمه ۲۶.

۴. هزار و یک نکته، حسن حسن زاده آملی.
[۲۸] حسن زاده آملی، حسن، هزار و یک نکته، نکته۱۰۵.
[۲۹] حسن زاده آملی، حسن، هزار و یک نکته، نکته۱۲۸.
[۳۰] حسن زاده آملی، حسن، هزار و یک نکته، نکته۵۴۱.


۱. ↑ آقا بزرگ الطهرانی، الذریعة الی تصانیف الشّیعة، ج۱۳، ص۲۰۸-۲۰۹.    
۲. ↑ مهریزی، مهدی، میراث حدیث شیعه، دفتر اوّل، ص۱۴۴-۱۴۶.
۳. ↑ حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و یک کلمه، ج۳، ص۱۹۷.
۴. ↑ حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و یک کلمه، ج۳، ص۲۱۷-۲۲۸.
۵. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۸، ص۶۲.
۶. ↑ حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و یک کلمه، ج۳، ص۱۸۹-۲۲۷.
۷. ↑ حسن‌زاده آملی، حسن، هزار و یک کلمه، ص۱۹۸.
۸. ↑ فهرست کتب مشایخ، ص۱۵.
۹. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه گلپایگانی، مجموعه، ش ۴، ص۷۱۴.
۱۰. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۳، ص۳۳۶.
۱۱. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه مسجد اعظم، ص۵۸۹.
۱۲. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۳، ص۳۳۵.
۱۳. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۳۲۹.
۱۴. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۸.
۱۵. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۳۹.
۱۶. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۶.
۱۷. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۶.
۱۸. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۷.
۱۹. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۷.
۲۰. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۶.
۲۱. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۵۰.
۲۲. ↑ فهرست نسخ خطّی کتاب خانه آیة اللّه مرعشی، ج۱۴، ص۱۴۹.
۲۳. ↑ فصل نامه علوم حدیث، ش ۴، ص۱۲۵.
۲۴. ↑ میراث حدیث شیعه، دفتر اوّل، ص۱۵۰-۱۷۲.
۲۵. ↑ وطواط، رشیدالدین، صد کلمه،کلمه ششم، ص۵-۶.
۲۶. ↑ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۱۶۹-۱۷۶.    
۲۷. ↑ حسن زاده آملی، حسن، صد کلمه، کلمه ۲۶.
۲۸. ↑ حسن زاده آملی، حسن، هزار و یک نکته، نکته۱۰۵.
۲۹. ↑ حسن زاده آملی، حسن، هزار و یک نکته، نکته۱۲۸.
۳۰. ↑ حسن زاده آملی، حسن، هزار و یک نکته، نکته۵۴۱.


حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «شرح‌های حدیث من عرف نفسه عرف ربه» تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱/۱۹.    



جعبه ابزار