قدیمی‌ترین کتابها درباره حضرت فاطمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: حضرت فاطمه، محدثان، مورخان،
شیعه،
شیعه.
پرسش: مشخصات مهم‌ترین و کهن‌ترین نگاشته‌ها در باره حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیهم) چیست؟
از سال‌های آغازین نگارش حدیث و تاریخ، شخصیت ویژه و منحصر به فرد حضرت فاطمه زهرا (علیهاالسلام) مورد توجه محدثان و مورخان قرار گرفت. موضوعات مورد علاقه نویسندگان شیعه و سنی در باره حضرت فاطمه (علیهاالسلام) متعدد و متنوع‌اند.
روایات حضرت فاطمه (علیهاالسلام) از
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، فضائل و
مناقب حضرت فاطمه، زندگی‌نامه آن حضرت، بویژه حوادث مهم زندگی ایشان همانند
ولادت،
ازدواج و
شهادت، حوادث مرتبط با حضرت، همانند قضیه
فدک و حوادث پدید آمده پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از جمله موضوعات مورد علاقه نویسندگان هستند.
در دوره‌های پسین، جامع‌نگاری در ارتباط با حضرت فاطمه (علیهاالسلام) رونق بیشتری یافته است. شمار نگاشته‌های کهن و معاصر درباره حضرت فاطمه (علیهاالسلام) بسیار است. آثار مفقود، که گاه تنها نامی از آنها در کتاب‌های فهرست برجای مانده و گاه حتی نامی از آنها نیست، فراوان هستند. افزون بر آنها، بیش از دو هزار و چهارصد نگاشته در دسترس، در باره آن حضرت گزارش شده است.
یاد کرد نام این کتابها نیز مجال بیشتری می‌طلبد؛ از این‌رو، تنها به ذکر مشخصات مهم‌ترین و کهن‌ترین نگاشته‌های فاطمی و تبیین موارد مهم آن بسنده می‌کنیم.
کهن‌ترین نگاشته در دسترس درباره حضرت فاطمه (علیهاالسلام)، نوشته نسبتا مفصل
عبدالرزاق صنعانی (م ۲۱۱ ق) با نام
تزویج فاطمه (علیهاالسلام) است.
عبدالرزاق کتاب خویش را در اواخر سده دوم و در دوران
امامت امام رضا (علیه‌السّلام) نگاشته است. گفتنی است که گزارش‌های عبدالرزاق، دارای اتقان و انضباط لازم نیستند.
ابن‌ابی‌الدنیا (م ۲۸۱ ق) نویسنده متنوع نویس
اهل‌سنت نیز کتابی با نام تزویج فاطمه نگاشته است.
که متأسفانه در اختیار نیست.
ابواسحاق
ابراهیم بن محمد ثقفی (م ۲۸۳ ق) تاریخ نویس مشهور شیعی، کتابی با نام فدک داشته
که اکنون مفقود است.
نویسنده دیگر شیعی
ابو عبداللّه غَلاّبی (م ۲۹۸ ق) نیز کتابی با نام اخبار فاطمة و نشاتها و مولدها داشته
است.
اسحاق بن راهویه (م ۲۳۸ ق) در کتاب مسند خود، در بخشی با نام «ما یروی عن فاطمه بنت رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عن رسول اللّه»، پانزده حدیث گزارش کرده است.
احمد بن حنبل در بخش پایانی مسند خود و در قسمت مربوط به زنان،
روایات حضرت فاطمه (علیهاالسلام) از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را به گونه‌ای گسترده‌تر از ابن‌راهویه نقل کرده است.
در این دو کتاب، افزون بر روایات نبوی، برخی ویژگی‌های حضرت فاطمه (علیهاالسلام) نیز گزارش شده‌اند.
احمد بن حنبل در دیگر کتاب خود با نام
فضائل الصحابه، روایاتی را در فضیلت حضرت فاطمه (علیهاالسلام) بیان کرده است.
ابو‌یعلی موصلی (م ۳۰۷ ق)،
سلیمان طبرانی (م ۳۶۰ ق)
ابن‌شاهین (م ۳۸۵ ق)،
دارقطنی (م ۳۸۵ ق) نیز در کتاب‌های خویش بخشی را با نام مسند فاطمه گشوده‌اند.
ابو‌العباس احمد بن محمد بن سعید، مشهور به
ابن‌عقده (م ۳۳۳ ق) که شیعه و زیدی مذهب بوده است، کتابی با نام کتاب من روی عن فاطمه من اولادها نگاشته است که در ظاهر کتابی رجالی با هدف معرفی راویان روایات حضرت زهرا (علیهاالسلام) بوده است.
ابو‌بکر
احمد بن عبدالعزیز جوهری بصری (م ۳۲۳ ق) در کتاب متمایز خویش،
السقیفة و فدک از زاویه‌ای دیگر به زندگی حضرت زهرا (علیهاالسلام) پرداخته است. این کتاب تا سده‌های میانی در دسترس بوده است. در دوره معاصر این کتاب با استفاده از گزارش‌های
ابن ابی‌الحدید در
شرح نهج البلاغة، از سوی
محمد‌هادی امینی باز گردآوری شده است.
محمد بن جریر طبری شیعی (م قرن ۴ هجری)، در کتاب
دلائل الامامه، ۶۹ حدیث درباره حضرت فاطمه (علیهاالسلام)، یا به نقل از ایشان آورده است.
این کتاب گسترده‌ترین نگاشته کهن درباره حضرت فاطمه (علیهاالسلام) است.
کتاب دیگری از این نویسنده (محمد بن جریر طبری) با نام مناقب فاطمة الزهراء و ولدها را نیز گزارش شده است.
شیخ صدوق (رحمه‌الله) (م ۳۸۱ ق)، کتابی با نام مولد فاطمه داشته است
متأسفانه این کتاب تاکنون مفقود است. ظاهراً این کتاب عنوان و مطالبی فراتر از ولادت حضرت فاطمه (علیهاالسلام) داشته است. شیخ صدوق در کتاب
عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)، پس از نقل روایاتی با مضمون «لولا عَلِیَّ ما کانَ لَها کُفْوٌ» می‌نویسد:
«وقد اخرجت ما رویته فی هذا المعنی فی کتاب مولد فاطمه و فضائلها».
ابوطالب
عبیداللّه بن احمد انباری (م ۳۵۶ ق) و ابو‌جیش
مظفر بن محمد بلخی (م ۳۶۷ ق) نیز کتاب‌هایی با عنوان فدک نگاشته‌اند.
ابن انباری کتاب دیگری با نام اخبار فاطمه (علیهاالسلام) نیز داشته است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «کتاب‌شناسی حضرت فاطمه» تاریخ بازیابی۱۳۹۷/۹/۱۲.
