• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اجر (کبیر، عظیم و کریم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: اجر کبیر، اجر عظیم، اجر کریم.
پرسش: فرق بین «اجر کبیر» و «اجر عظیم» و «اجر کریم» که در قرآن آمده چیست؟
پاسخ: این واژه‌ها در قرآن کریم در موارد متعددی به کار رفته‌اند؛ از جمله این‌که صفت برای اجر قرار گرفته‌اند.
گروهی از مفسران ، «اجر کبیر»، «اجر عظیم» و «اجر کریم» را در قرآن به معنای ثواب و پاداش بزرگ و فراوان، تفسیر نموده‌اند.
برخی هم مصداق آنها را بیان کرده و منظور از اجر کبیر، اجر عظیم و اجر کریم را بهشت دانسته‌اند.
به‌هر‌حال اگر‌چه هر سه صفت برای اجر در قرآن به معنای پاداش بزرگ و فراوان است و تفاوتی از این جهت ندارند و حتی مصداقی مانند بهشت را برای آن ذکر کرده‌اند، اما این صفات برای اجر، اشاره به تفاوت مراتب ثواب و پاداش نسبت به عمل مورد نظر و انجام دهندۀ آن دارد؛ لذا برخی از مفسران در بیان ویژگی اجر به این مراتب اشاره کرده‌اند.



کلمات «کبیر»، «عظیم» و «کریم»، بر وزن «فعیل» و به لحاظ ادبی صفت مشبهه هستند.
[۱] جامع المقدّمات با تعلیقۀ مدرّس افغانی کتاب شرح انموذج، ص ۳۲۰ و ۳۲۱. صفت مشبهه آن اسمی است که از فعل لازم گرفته می‌شود و دلالت می‌کند بر وجود و ثبوت صفتی در موصوف خودش؛ مانند کریم در مثال زید کریم که دلالت می‌کند بر وجود صفت کرامت در زید بر وجه ثبوت، یعنی صفت کرامت و بخشندگی به‌تازگی در زید به وجود نیامده و به‌زودی هم از او جدا نمی‌شود؛ بلکه در او بوده و دارای استمرار است.





۲.۱ - معنای «اجر»

واژۀ «اجر» در لغت به معنای مزد، ثواب و پاداشی دنیوی یا اخروی که در مقابل عمل نیک، به انسان می‌رسد، آمده است.
[۲] قرشی، سید‌علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج ۱، ص ۲۵، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۱ ش.


۲.۲ - معنای «عظیم»

«عظیم» یعنی بزرگ، خواه محسوس باشد؛ مانند «... و دریا از هم شکافته شد، و هر بخشی همچون کوه عظیمی بود»؛ خواه معقول و معنوی؛
[۵] قرشی، سید‌علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج ۵، ص ۱۷، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۱ ش.
مانند «و او و خاندانش را از اندوه بزرگ رهایی بخشیدیم».

۲.۳ - معنای «کریم»

«کریم» از ریشۀ «کَرَم» به معنای «سخی»، «نفیس» و «عزیز» است.
[۷] قرشی، سید‌علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج ۶، ص ۱۰۳، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۱ ش.
«کَرَم» اگر وصف خدا واقع شود، مراد از آن احسان و نعمت آشکار خداست و اگر وصف انسان باشد، نام اخلاق و افعال پسندیده اوست که از وی ظاهر می‌شود. به کسی کریم نگویند مگر بعد از آن‌که آن اخلاق و افعالی از وی ظاهر شود و هر چیزی که در نوع خود شریف است، با کرم توصیف می‌شود.
[۸] المفردات فی الفاظ القرآن، ص ۷۰۷.


۲.۴ - معنای «کبیر»

«کبیر» به معنای عظیم القدر (قدر و منزلت بزرگ) است؛ چنان‌که علیّ به معنای بلندپایه است. «کبیر»، از اسما و صفات حسنای الاهی به معنای بزرگ و صاحب کبریایی است.
[۱۱] قرشی، سید‌علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج ۶، ص ۷۳، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۱ ش.


۲.۵ - اصل صغیر و کبیر

اصل صغیر و کبیر (کوچک و بزرگ) در اعیان است و به‌طور استعاره در معانی به کار می‌روند.
[۱۲] المفردات فی الفاظ القرآن، ص ۶۹۶.


۲.۶ - معانی متعدد «کبیر»

از واژۀ کبیر به تناسب موصوف خود معانی متعددی مانند مقام و منزلت و کهنسالی در نظر گرفته می‌شود.
[۱۳] المفردات فی الفاظ القرآن، ص ۶۹۶ و ۶۹۷.

مراجعه به آیات قرآن نشان می‌دهد که واژۀ کبیر نوعاً در ذیل آیاتی آمده که سخن در قدرت و احاطه خداوند است.
[۱۴] قرشی، سید‌علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج ۶، ص ۷۳، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۱ ش.





۳.۱ - ۱. اولاً

«عظیم» در مقابل «حقیر» بوده و تقابلشان به تضاد است؛ اما «کبیر» در مقابل صغیر است. تقابل کبیر و صغیر نسبی است؛ یعنی یک چیز نسبت به چیز دیگر می‌تواند کبیر باشد؛ ولی به تناسب چیز بزرگ‌تر می‌تواند صغیر محسوب شود؛ به‌ خلاف «عظیم» که هیچ وقت بر آن اطلاق حقیر نمی‌شود.
[۱۵] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۱۰، ص ۱۷، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۶۰ ش.


۳.۲ - ۲. ثانیاً

عظیم، قوی‌ترین مرتبه و بالاترین درجه از کبیر است و دلالت می‌کند بر مرتبۀ رفیعه؛ اما کبیر، دلالت می‌کند بر مطلق رفعت .
[۱۶] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۸، ص ۱۷۶، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۶۰ ش.



این واژه‌ها در قرآن کریم در موارد متعددی به کار رفته‌اند؛ از جمله این‌که صفت برای اجر قرار گرفته‌اند. برای نمونه آیاتی ذکر می‌شود و در ضمن آن نظر مفسران و لغت‌شناسان و فرق بین این سه صفت بیان خواهد شد.

۴.۱ - نمونه‌ای از آیات



۴.۱.۱ - سوره اسراء، آیه ۹

« إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدی لِلَّتی‌ هِیَ أَقْوَمُ وَ یُبَشِّرُ الْمُؤْمِنینَ الَّذینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً کَبیراً ».

۴.۱.۲ - سوره احزاب، آیه ۴۴

« إِنَّ اللَّهَ لا یَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ وَ إِنْ تَکُ حَسَنَةً یُضاعِفْها وَ یُؤْتِ مِنْ لَدُنْهُ أَجْراً عَظیماً»[۷]     و «تَحِیَّتُهُمْ یَوْمَ یَلْقَوْنَهُ سَلامٌ وَ أَعَدَّ لَهُمْ أَجْراً کَریماً ».

۴.۲ - دیدگاه مفسران



۴.۲.۱ - دیدگاه اول

گروهی از مفسران، «اجر کبیر»،
[۱۹] مترجمان، تفسیر هدایت، ج ۶، ص ۲۰۶، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول، ۱۳۷۷ ش.
«اجر عظیم»
[۲۰] طیب، سیدعبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۴، ص ۸۴، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۸ ش.
و «اجر کریم»
[۲۲] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمۀ بلاغی، محمدجواد، ج ۸، ص ۵۶۹ ؟؟؟، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ ش.

را در قرآن به معنای ثواب و پاداش بزرگ و فراوان، تفسیر نموده‌اند.

۴.۲.۲ - دیدگاه دوم

برخی هم مصداق آنها را بیان کرده و منظور از اجر کبیر،
[۲۳] کاشانی، ملا فتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، ج ۵، ص ۲۶۰، کتاب‌فروشی محمد حسن علمی، تهران، ۱۳۳۶ ش.
اجر عظیم
[۲۴] سبزواری، نجفی، محمد بن حبیب‌الله، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، ص ۹۰، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
و اجر کریم
[۲۵] عاملی، علی بن حسین، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، تحقیق: محمودی، شیخ مالک، ج ۳، ص ۲۰، دار القرآن الکریم، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
را بهشت دانسته‌اند.


به‌هر‌حال اگرچه هر سه صفت برای اجر در قرآن به معنای پاداش بزرگ و فراوان است و تفاوتی از این جهت ندارند و حتی مصداقی مانند بهشت را برای آن ذکر کرده‌اند، اما این صفات برای اجر، اشاره به تفاوت مراتب ثواب و پاداش نسبت به عمل مورد نظر و انجام‌دهندۀ آن دارد؛ لذا برخی از مفسران در بیان ویژگی اجر به این مراتب اشاره کرده‌اند؛ مانند این‌که گفته‌اند:




۶.۱ - ۱. «اجر کبیر»

یعنی اجری که هم به‌حسب ذاتش بزرگ باشد، هم به‌حسب عدد که کمترینش ده برابر است؛ گویا اشاره دارد به آیۀ «هر‌کس کار نیکی انجام دهد، ده برابر به او پاداش دهند». برخی می‌گویند:«اجر کبیر»، اجری است که کسی مقدارش را نمی‌داند، جز همان کسی که عطا فرموده است.
[۲۸] طنطاوی، سید‌محمد، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، ج ۸، ص ۳۰۴، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.


۶.۲ - ۲. «اجر عظیم»

یعنی خدا از باب تفضل اضافه بر آن وعده‌ای که در مقابل عمل نیکوکاران داده پاداش بزرگی نیز به آنان عطا خواهد کرد.
[۲۹] نجفی خمینی، محمدجواد، تفسیر آسان، ج ۳، ص ۲۳۷، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۹۸ ق.


۶.۳ - ۳. «اجر کریم»

یعنی پاداش نیکو در آخرت بدون درخواست و طلب،
[۳۰] مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، ج ۲۲، ص ۱۹، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.

[۳۱] حسینی شیرازی، سیدمحمد، تبیین القرآن، ص ۴۳۶، دار العلوم، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۳ ق.
همراه با تکریم و گرامیداشت.
[۳۲] حسینی شیرازی، سید‌محمد، تبیین القرآن، ص ۴۳۶، دار العلوم، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۳ ق.



۱. جامع المقدّمات با تعلیقۀ مدرّس افغانی کتاب شرح انموذج، ص ۳۲۰ و ۳۲۱. صفت مشبهه آن اسمی است که از فعل لازم گرفته می‌شود و دلالت می‌کند بر وجود و ثبوت صفتی در موصوف خودش؛ مانند کریم در مثال زید کریم که دلالت می‌کند بر وجود صفت کرامت در زید بر وجه ثبوت، یعنی صفت کرامت و بخشندگی به‌تازگی در زید به وجود نیامده و به‌زودی هم از او جدا نمی‌شود؛ بلکه در او بوده و دارای استمرار است.
۲. قرشی، سید‌علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج ۱، ص ۲۵، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۱ ش.
۳. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق:داودی، صفوان عدنان، ص ۶۴، دارالعلم، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ ق.    
۴. شعراء (۲۵)، آیه ۶۳؛ «...فَانْفَلَقَ فَکانَ کلُّ فِرْقٍ کالطَّوْدِ الْعَظیم».    
۵. قرشی، سید‌علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج ۵، ص ۱۷، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۱ ش.
۶. صافات (۲۵)، آیه ۷۶؛ «وَ نَجَّیْناهُ وَ أَهْلَهُ مِنَ الْکرْبِ الْعَظیمِ».    
۷. قرشی، سید‌علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج ۶، ص ۱۰۳، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۱ ش.
۸. المفردات فی الفاظ القرآن، ص ۷۰۷.
۹. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق:داودی، صفوان عدنان، ص ۷۳، دارالعلم، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ ق.    
۱۰. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۵، ص ۱۲۵ و ۱۲۶، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.    
۱۱. قرشی، سید‌علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج ۶، ص ۷۳، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۱ ش.
۱۲. المفردات فی الفاظ القرآن، ص ۶۹۶.
۱۳. المفردات فی الفاظ القرآن، ص ۶۹۶ و ۶۹۷.
۱۴. قرشی، سید‌علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج ۶، ص ۷۳، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۱ ش.
۱۵. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۱۰، ص ۱۷، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۶۰ ش.
۱۶. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۸، ص ۱۷۶، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۶۰ ش.
۱۷. اسراء (۱۷)، آیه ۹؛ «این قرآن، به راهی که استوارترین راه‌هاست، هدایت می‌کند و به مؤمنانی که اعمال صالح انجام می‌دهند، بشارت می‌دهد که برای آنها پاداش بزرگی است».    
۱۸. احزاب (۳۳)، آیه ۴۴؛ روزی که با او دیدار کنند، درودشان این است:«سلام» و خدا برایشان پاداشی کرامند آماده کرده است.    
۱۹. مترجمان، تفسیر هدایت، ج ۶، ص ۲۰۶، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول، ۱۳۷۷ ش.
۲۰. طیب، سیدعبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۴، ص ۸۴، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۸ ش.
۲۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۶، ص ۳۲۹، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ ق.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، با مقدمۀ بلاغی، محمدجواد، ج ۸، ص ۵۶۹ ؟؟؟، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ ش.
۲۳. کاشانی، ملا فتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، ج ۵، ص ۲۶۰، کتاب‌فروشی محمد حسن علمی، تهران، ۱۳۳۶ ش.
۲۴. سبزواری، نجفی، محمد بن حبیب‌الله، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، ص ۹۰، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
۲۵. عاملی، علی بن حسین، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، تحقیق: محمودی، شیخ مالک، ج ۳، ص ۲۰، دار القرآن الکریم، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
۲۶. آلوسی، سید‌محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق:علی، عبدالباری عطیة، ج ۸، ص ۲۲، دارالکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۵ ق.    
۲۷. انعام (۶)، آیه ۱۶۰.    
۲۸. طنطاوی، سید‌محمد، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، ج ۸، ص ۳۰۴، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
۲۹. نجفی خمینی، محمدجواد، تفسیر آسان، ج ۳، ص ۲۳۷، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۹۸ ق.
۳۰. مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، ج ۲۲، ص ۱۹، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
۳۱. حسینی شیرازی، سیدمحمد، تبیین القرآن، ص ۴۳۶، دار العلوم، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۳ ق.
۳۲. حسینی شیرازی، سید‌محمد، تبیین القرآن، ص ۴۳۶، دار العلوم، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۲۳ ق.



پایگاه اسلام کوئیست.    


رده‌های این صفحه : تفسیر | قرآن شناسی | واژگان قرآنی




جعبه ابزار