استخاره و سر کتاب باز کردن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: استخاره، سر کتاب باز کردن، عقل، مشورت، تردید، تصمیم‌گیری.
پرسش: آیا در موارد سردرگمی و نگرانی از آینده می‌توان با استخاره و سرکتاب باز کردن تصمیم گرفت؟
پاسخ: از نظر اسلام در موارد تصمیم‌گیری، نقش اول بر عهده
عقل و نیروی تفکر انسان گذاشته شده است. در مواردی که عقل فردی قادر به تصمیم‌گیری خردمندانه نباشد «مشورت»، عقل را در حقیقت‌یابی و شفاف‌اندیشی مدد می‌رساند و مجموعه‌ای از اطلاعات و تجربیات دیگران را در دسترس عقل قرار می‌دهد.
اگر انسان پس از
تفکر و مشورت باز هم در تردید باشد، در این جا عقل و شرع برای رفع دو دلی‌ها به مشورتی دیگر توصیه می‌کنند. مشورت با خداوند آگاه و مهربانی که خیر و صلاح همگان را می‌خواهد. این نوع مشورت، همان چیزی است که در فرهنگ اسلامی «استخاره» نام دارد. استخاره یعنی بهترین را خواستن و طلب خیر کردن.
برای روشن شدن جواب لازم است مطالبی پیرامون
استخاره و جایگاه آن از دیدگاه
اسلام بیان شود:
در موارد تصمیم‌گیری در زندگی
انسان، اسلام نقش اول را بر عهده
حجت باطن (عقل) گذاشته است. از نظر اسلام عقل
نعمت بزرگی است که
خدای متعال به بشر ارزانی داشته است. انسان با چراغ عقل می‌تواند راه‌های تاریک زندگی را به راحتی طی کند و از مشکلات و خطرگاه‌های آن به سلامت بگذرد. در
قرآن کریم سفارش زیادی به خردورزی و بهره‌گیری از عقل شده است و از نظر قرآن، بدترین موجودات کسانی هستند که کارهایشان از روی تعقل نیست.
از نظر
امام علی (علیه‌السلام)، اساساً یکی از مهم‌ترین علل
بعثت پیامبران، شکوفاسازی عقل‌های آدمیان بوده است.
تکیه بر عقل و استفاده از این چراغ روشنی‌بخش تا آن درجه از اهمیت برخوردار است که در
شرع مقدس نیز یکی از منابع
استنباط احکام به شمار می‌رود.
هم‌چنین در آموزه‌های دینی به عوامل دیگری که در تصمیم‌سازی خردمندانه دخیل‌اند و عقل را در حقیقت‌یابی و شفاف‌اندیشی مدد می‌رسانند، تأکید فراوان شده است که مهم‌ترین آنها «مشورت» است. مشورت که همان
اندیشه جمعی است بسیاری از گره‌های کوری را که عقل فردی قادر به گشودن آنها نیست، به راحتی می‌گشاید. با
مشورت، نقص عقل فردی تا حدود زیادی جبران می‌شود و مجموعه‌ای از اطلاعات و تجربیات گران‌بها که دیگران در طی سال‌های بسیار بدان‌ها دست یافته‌اند، به‌آسانی در دسترس قرار می‌گیرد.
اما بسیار اتفاق افتاده که انسان پس از تفکر و مشورت باز هم در تردید و شک و دو دلی قرار دارد. در این جا عقل و شرع توصیه می‌کند که به مشورتی دیگر دست زنیم. مشورت با عقل بی‌نهایت و آگاه مطلق به مسائل هستی، همو که بر نیک و بد بندگان آگاه است و
خیر و صلاح همگان را می‌خواهد. این نوع مشورت، همان چیزی است که در فرهنگ اسلامی «استخاره» نام دارد. استخاره یعنی خواستن بهترین دو امر، بهترین را خواستن، طلب خیر کردن، نیکویی جستن
و به همین جهت هر قدر صفای روحی و باطنی شخص استخاره‌کننده بیشتر باشد، ضریب اطمینان به استخاره، بیشتر و مخالفت با استخاره او، مشکل‌تر، بلکه غیر ممکن خواهد بود.
البته برای استخاره دو معناست.
یکی معنای حقیقی استخاره است که در اخبار و
روایات ما بیشتر از آن نام برده شده و به معنی طلب خیر نمودن از خداست. این نوع استخاره در واقع یکی از رشته‌ها و شاخه‌های دعاست و همان استخاره مطلق است که اختصاص به مورد شک و تردید ندارد؛ بلکه در واقع استمداد از خدای متعال در جمیع کارها و تمام افعال زندگی و تفویض کارها به اوست.
لذاست که
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود که
خداوند فرمود: «من شقاء عبدی ان یعمل الاعمال و لا یستخیرنی»؛ «از بدبختی بنده من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد.»
بنابراین طبق روایات فراوان، این نوع
استخاره برای رفع تحیر و سرگردانی نیست؛ بلکه در همه مراحل یک کار، خوب و پسندیده و راه‌گشاست.
معنای دوم استخاره، طلب خیر نمودن از خدا، برای رفع تحیر و سرگردانی است که اختصاص به موارد شک و تردید دارد.
درباره جایگاه استخاره به معنای دوم در
فرهنگ دینی ما باید گفت اساساً سه دیدگاه وجود دارد:
دیدگاهی که بدون کوچک ترین
تعقل و تفکر و بررسی یک مسئله، نتیجه کارها را فقط و فقط به استخاره واگذار می‌کند و به استخاره پناه می‌برد.
دیدگاه دوم، دیدگاه گروهی است که اساساً عقل‌گرا و منکر استخاره هستند.
اما دیدگاه سوم، با اعتراف به منزلت و جایگاه
عقل و
شناخت جایگاه مشورت، به گونه‌ای استخاره را
تبیین می‌کند که عین خردورزی و در راستای تعقل و
تفکر است. طبق این دیدگاه، هیچ مانع و محذور دینی در استخاره نیست؛ چراکه استخاره کاری جز تعیین یکی از دو طرف تردید را انجام نمی‌دهد. نه حلالی را حرام، نه غیر واجبی را
واجب و نه حکمی از احکام خدا را تغییر می‌دهد. بلکه فقط و فقط می‌گوید خیر صاحب استخاره در انجام یا در ترک کدام امر است و بدین وسیله او را از تردید نجات می‌دهد. ولی این‌که اثر فعل و ترک کار در آینده چه خواهد بود و چه حوادثی را به بار خواهد آورد از عهده استخاره بیرون است.
در
روایات زیادی به استخاره و روش‌های اجرایی آن اشاره شده است.
بنابراین در مواردی که
انسان بعد از تفکر و تعقل و مشورت با افراد متخصص و کاردان، سردرگمی و تحیرش برطرف نشود، می‌تواند با استخاره (
مشورت با خداوند) تصمیم‌گیری کند و از تحیر و سرگردانی خارج شود.
اما در مورد «سر کتاب باز کردن» اگر منظور از آن همان «استخاره» باشد که
حکم آن بیان شد، ولی اگر مراد از آن چیز دیگری باشد، دلیلی بر آن نداریم.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «استخاره و سر کتاب باز کردن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶.
