اصطلاحات سندی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اصطلاحات سندی، مرفوع، مقطوع، موقوف، مرسل.
پرسش: در
تفسیر تسنیم، در ذیل بحث روایی اشاره‌ای شده که: «با اغماض از مرفوع یا مقطوع یا موقوف یا مرسل بودن روایاتی که به‌عنوان تفسیر روایی نقل می‌شود ...»، (ج ۳، ص ۵۰۷). در واقع چهار قسم از روایات بیان شده است: مرفوع، مقطوع، موقوف و مرسل. خصوصیت و معنای هر کدام از اینها چیست و فرقشان با دیگری کدام است؟
پاسخ: بیشترین کاربرد این اصطلاحات در
فقه است؛ برای این که
فقها بتوانند صحت و سقم روایات را در انتساب به
معصوم ـ علیه‌السلام ـ تشخیص دهند، تا بتوانند به گفته‌های راویان
اعتماد کرده و احکام فقهی را از روایات
معصومان ـ علیهم‌السلام ـ استخراج کنند.
محدثان و راویان،
احادیث را از جنبه‌های مختلف به چند دسته تقسیم کرده‌اند که اساسی‌ترین و پر‌کاربردترین تقسیم آن، تقسیم چهارگانه صحیح، حسن، موثق و ضعیف است. این احادیث چهارگانه یک اصطلاحات مشترک دارند؛ نظیر مشهور، غریب، مجمل، مبین و ... که بر تمام روایات
صحیح، حسن، موثق و ضعیف صادق است؛ اما اصطلاحاتی (مانند موقوف، مقطوع،
مرسل و ...) از جمله اصطلاحات مخصوص
خبر ضعیفند. در این اصطلاحات برخی ناظر به انقطاع سند و برخی دیگر ناظر به اتصال آن هستند.
از آن‌جا که انقطاع سند می‌تواند از آغاز، یا وسط، یا آخر
سند و به‌صورت حذف یک راوی، یا بیشتر باشد، برای هر نوع از انقطاع سند، اصطلاح خاصی وضع کرده‌اند که ما در این‌جا به تناسب پرسش به دو مورد آن اشاره می‌کنیم:
حدیث مرفوع، حدیثی است که از وسط، یا آخر سند آن یک راوی یا بیشتر افتاده باشد، ولی با تصریح به لفظ "رفع"؛ مثل این‌که بگوید: روی الکلینی، عن علی‌بن ابراهیم، عن ابیه، رفعه الی ابی‌عبدالله ـ علیه‌السلام ـ که در این سند، میان پدر علی‌بن ابراهیم قمی؛ یعنی ابراهیم‌بن هاشم، تا
امام صادق ـ علیه‌السلام ـ یک یا چند
راوی حذف شده و به لفظ "رفع" نیز تصریح شده است.
گاهی نیز مرفوع به حدیثی گفته می‌شود که در آن قول یا فعل و یا تقریری به
معصوم ـ علیه‌السلام ـ نسبت داده شود؛ اعم از این‌که سند آن، مقطوع، مرسل یا غیر اینها باشد.
صاحب
کتاب علم حدیث می‌گوید: آیت‌الله مامقانی (ره) معتقد است گرچه این کلمه (مرفوع) در معنای دوم بیشتر به کار برده می‌شود، اما استعمال آن در معنای اول، در کتب
فقه شایع‌تر است.
مرسل از ریشه "ارسل الدابه" به معنای برداشتن قید و بند از چهارپا آمده است، گویا در حدیث مرسل با حذف سند قید ربط حدیث برداشته شده است.
مرسل دارای دو اصطلاح است:
آن هر حدیثی است که دچار ارسال و حذف اسناد باشد، اعم از این‌که همه
راویان یا شماری از آنان حذف شده باشند. مرسل به این معنا شامل اصطلاح نخست مرفوع؛ یعنی حدیث منتسب به
معصوم، موقوف (روایت صحابی)، مقطوع (روایت تابعی)؛ معلق (حذف آغاز سند)، منقطع (حذف یک راوی از وسط سند) و معضل (حذف بیش از یک راوی از وسط سند) می‌شود.
مرسل به این معنا حدیثی است که تابعی بدون ذکر واسط (صحابی) از
پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نقل کند؛ مانند این‌که سعید‌بن مسیب که از تابعان است، بگوید پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ چنین فرموده است.
مفهوم متداول این اصطلاح همان معنای نخست است.
به روایتی که سلسله سند آن به صحابی پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ یا مصاحب
امام ـ علیه‌السلام ـ منتهی شود، موقوف می‌گویند.
روایت موقوف به دلیل اعتبار صحابه در بسیاری از موارد از نگاه
اهل سنت حجت است؛ اما محدثان
شیعه روایت موقوف را تنها زمانی که صدور آن از طریق قراین از معصوم ـ علیه‌السلام ـ ثابت شود، حجت می‌دانند.
به روایتی که سلسله سند آن به یکی از تابعان منتهی شود، مقطوع می‌گویند. این اصطلاح بیشتر در روایات اهل سنت رایج است. حدیث مقطوع مانند موقوف به‌رغم اتصال سند، از نظر محدثان شیعه فاقد
حجیت است. در حقیقت مقطوع همان موقوف است، منتهی از تابعی یا کسی که در
حکم اوست؛ مانند مصاحبین و یا
تابعین مصاحبین
ائمه ـ علیهم‌السلام ـ روایت کند، نه از صحابی. بدیهی است این‌گونه اقوال و افعال، عدم انتسابش به معصوم روشن‌تر و وضعش از موقوف بدتر خواهد بود.
بیشترین کاربرد این اصطلاحات در فقه است؛ برای این‌که
فقها بتوانند صحت و سقم روایات را در انتساب به معصوم ـ علیه‌السلام ـ تشخیص دهند، تا بتوانند به گفته‌های راویان
اعتماد کرده و
احکام فقهی را از روایات معصومان ـ علیهم‌السلام ـ استخراج کنند.
۱. قربانی، زین‌العابدین،
علم حدیث و نقش آن در شناخت و تهذیب حدیث.
۲. عیسی،
فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، ولایی.
۳. نصیری، علی،
آشنایی با علوم حدیث.
۴. صنقور، محمد،
المعجم الاصولی.
پایگاه اسلام کوئست.
