تفسیر موضوعی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: تفسیر موضوعی.
پرسش: تاریخچه تفسیر موضوعی را بیان کرده و ادله مخالفین و موافقین این تفسیر را بیان کنید؟
پاسخ:
منظور از تفسیر موضوعی آن است که آیات مختلفی که درباره یک موضوع در سراسر
قرآن مجید در حوادث و فرصت‌های مختلف نازل شده، جمع‌آوری شده تا از مجموع آن نظر قرآن درباره آن موضوع روشن گردد.
در مورد تاریخچه تفسیر موضوعی می‌توان به دو دیدگاه اشاره نمود:
در تفاسیر گذشته، اگر چه
تفسیر به این نام کم‌تر به چشم می‌خورد؛ ولی می‌توان مشابه حرکت معاصر در تفسیر موضوعی را در زمان‌های گذشته نیز جست‌وجو نمود.
این‌که بگوییم به‌طور کلی تفسیر موضوعی یک اصطلاح مستحدث و پدیده نوظهوری است و ریشه‌یابی تاریخی آن امر عبثی است.
البته تفسیر موضوعی را به دو قسم می‌توان لحاظ نمود:
منظور از تفسیر موضوعی قرآن، تفسیر تمام
قرآن به روش موضوعی و احصاء تمام موضوعات این کتاب
مقدس باشد. بدیهی است که اگر مراد از تفسیر موضوعی، همین قسم باشد می‌توان گفت که تاریخچه این نوع از تفسیر مربوط به همین عصر می‌باشد؛ مانند:
تفسیر موضوعی قرآن، اثر آیت الله جوادی آملی.
حتی پرداختن به یکی از موضوعات قرآنی و نه همه موضوعات آن را بتوان تفسیر موضوعی نام نهاد در این صورت باید گفت: تفسیر موضوعی به معنای فراهم آوردن آیات مشابه (در لفظ و محتوا) و هم مضمون که مجموع آنها را در یک‌جا دسته‌بندی نموده و درباره آن به بحث و بررسی پرداخته شود، امری است که سابقه طولانی دارد؛ مثل:
آیات الاحکام، محمد بن صائب کلبی متوفای ۱۴۶ هجری قمری.
هم‌چنین اگر پرداختن به یک موضوع از موضوعات قرآنی را، تفسیر موضوعی بدانیم باید بگوییم که تاریخچه آن حتی به
روایات معصومان علیهم‌السلام می‌رسد.
چنان‌که در
حدیث شریفی در اصول
کافی،
امام موسی بن جعفر علیه‌السلام خطاب به هشام بن الحکم، در موضوع اهل
عقل و فهم، استناد به آیاتی از
قرآن کریم می‌کند.
و نیز در حدیث دیگری در کتاب
بحارالانوار از وجود
مقدس پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ که خطاب به ابن‌مسعود می‌باشد به بررسی چند موضوع با استناد به
آیات قرآن می‌پردازد.
و نیز از جمله علمایی که در این موضوع پیشگام بوده‌اند، مرحوم مجلسی است که در ابتدای هر یک از فصول
بحارالانوار، آیات مربوط به آن موضوع را جمع‌آوری کرده، سپس یک دید کلی به همه آنها می‌افکند و در برخی موارد نظرات مفسران مهم را نقل کرده و در تفسیر آن آیات می‌کوشد.
ولی با این همه باید اعتراف کرد که هر یک از این کتاب‌ها، ناظر به
تفسیر موضوعی در یک زمینه محدود و معین است و هیچ‌کدام تفسیری جامع پیرامون تمام یا بیش‌تر موضوعات مهم قرآنی به حساب نمی‌آید. اما در مورد مخالفان و موافقان تفسیر موضوعی قرآن، اگرچه احصا نمودن همه آنها مشکل است، ولی از بین مخالفان نظرات سه نفر بیان می‌شود که بر این روش از تفسیر اشکالاتی وارد نموده‌اند.
۱. دکتر سید محمدباقر حجتی.
۲. حمید زنجانی.
۳. سید محمد موسوی خوئینی‌ها.
عمده دلیل مخالفان، این است که: اگر جایگاه
آیه را در نظر نگیریم و مجرد از ماقبل و مابعد به آن بپردازیم و با آیات دیگری که آنها هم مجرد از ماقبل و مابعد خود شده، کنار هم قرار دهیم، آیا همان معنایی را خواهد رساند که این آیه را در ارتباط با طرح کلی و تربیتی قرآن در نظر می‌گیریم؟
استاد عبدالکریم بی‌آزار شیرازی در این زمینه به مقاله پروفسور عرفان
شهید، استناد می‌نماید که: وجه به هم‌بستگی آیات
سوره در
تفسیر قرآن، بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا تجزیه آیات قرآن و تفسیر هر یک جدای از تمام آن، بیش از هر چیز برای قرآن زیان‌آور است.
و از میان موافقان این نوع تفسیر، نیز سه نفر را نام برده که خود صاحب تفسیر موضوعی در این عصر می‌باشند. البته ادله موافقان تفسیر موضوعی این است که این نوع از تفسیر در خود روایات
ائمه معصومان علیهم‌السلام ریشه دارد.
اهم تفاسیر موضوعی این دوره، عبارتند از:
۱.
مفاهیم القرآن، تألیف آیت الله جعفر سبحانی و ترجمه آن با عنوان منشور جاوید قرآن.
۲.
تفسیر موضوعی قرآن، تألیف آیت‌الله جوادی آملی.
۳.
تفسیر پیام قرآن، آیت الله مکارم شیرازی با همکاری چند نفر دیگر.
۱.
روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، حسین علوی‌مهر.
۲.
تفسیر موضوعی قرآن، ج ۱، عبدالله جوادی آملی.
۳.
پیام قرآن، ج ۱، ناصر مکارم شیرازی و همکاران.
۴.
درباره شناخت قرآن، محمدعلی گرامی.
۵.
منشور جاوید، ج ۱، جعفر سبحانی.
سایت اندیشه قم.
