دعوت مردم به کار نیک با عمل صالح
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: عمل صالح، کار نیک، ریا.
پرسش: اینکه می‌گویند مردم را به غیر از
زبان یعنی با عمل، به کارهای نیک دعوت کنید، آیا سبب ریا کردن نمی‌شود؟ مثلاً جلوی همه، اول وقت بایستی و نماز بخوانی و یا قرآن بخوانی تا همه ببینند!
پاسخ: وقتی
انسان کاری خوب است، باید آن کار و اصول آن را قوی‌تر کند و همین‌طور وقتی
علم به ریا بودن کاری دارد، باید با برنامه ریشه
ریا را بکند. پس باید راه‌های مبارزه با ریا و روش‌های
تقویت ایمان و
اراده را آموخت.
برای روشن شدن بحث لازم است ابتدا به بررسی واژه ریا بپردازیم و سپس نشانه‌های فرد
ریاکار را ذکر کنیم و در آخر بیان داریم که چگونه باید جلوی ریا را گرفت.
ریا یعنی انسان به خاطر اینکه مورد تأیید، تشویق و تمجید دیگران قرار گیرد و به خوبی،
فضائل اخلاقی،
دین‌داری، امانت‌داری و ... شهرت پیدا کند عمل نیکو و عقاید صحیح خود را به آنها نشان و در واقع نمایش دهد و این کار می‌تواند به شکل صریح،
کنایه، عملی یا کلامی صورت بگیرد.
علمای بزرگ
اخلاق سفارش اکید می‌کنند که انسان مراقب باشد که دچار
عمل و یا بیان ریایی نشود؛ چراکه بسیار دقیق و محل تاخت‌و‌تاز
شیطان است؛ به گونه‌ای که ممکن است انسان به خاطر ظرافت آن، مدت‌ها دچار ریا شده باشد؛ اما خودش متوجه نباشد، به همین خاطر از آن تعبیر به
شرک خفی و پنهان شده است؛
یعنی در واقع خلوص در کار نبوده، مقابل خدا
سجده می‌کند؛ اما قلب و دلش متوجه تأیید و تمجید اطرافیان و نظاره‌گران است؛
به همین خاطر در
روایت داریم: کسی که برای مردم عمل نیکی انجام دهد،
ثواب آن را نیز باید نزد همان مردم جست‌وجو کند (این یعنی پوک بودن
عبادت) و کسی که برای خدا عملی را انجام دهد،
ثواب آن بر عهده خود
خداوند است.
در آیاتی از
قرآن بیان شده است کسی که قصد قرب و ملاقات با خدا را دارد، باید دو کار را رعایت کند: ۱. انجام عمل نیک؛ ۲. پرهیز از
شرک در عبادت ([[[[شرک آشکار]] مثل
مشرکین و شرک مخفی و پنهان «ریا»).
ریا و عدم
اخلاص در واقع از
ضعف ایمان و باور نشئت می‌گیرد. کسی که عمیقاً به این باور نرسیده که «عالم محضر خداست»، «مردم مثل او عاجزند و نیازمند»، «تشویق و تأیید دو روزه
زندگی مشکل عمده‌ای را حل نخواهد کرد»، «ثواب و عقاب نهایی و پایدار با خداست» و ... دیگر دنبال رضایت و تأیید
خلق نیست.
یکی از روان‌شناسان معروف به نام آدلر می‌گوید:
خودنمایی، واکنش و عکس‌العملی در برابر احساس حقارت واقعی یا خیالی است».
اسلام دینی است که به بعد اجتماعی اهمیت فراوانی می‌دهد، و هرگز اجازه نمی‌دهد کسی به خاطر عبادت راه بیابان را در پیش گیرد، در گوشه‌ای بخزد و از خانه و جامعه خود جدا شود.
پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) وقتی شنید گروهی از اجتماع فاصله گرفته‌اند، آنها را به
مسجد خواندند و با لحنی عتاب‌آمیز آنها را از این عمل نهی کردند.
پس
انسان باید در اجتماع به اصلاح و
تهذیب نفس بپردازد، در متن جامعه است که نوع
دوستی،
ایثار،
تعاون، اهتمام به غیر، ریا،
حسد،
دروغ و. .. معنی پیدا می‌کند.
به همین خاطر کسی که به کسب صفات خوب و ترک صفات ناپسند موفق می‌گردد، مورد
تشویق و
پاداش الهی قرار می‌گیرد. پس ما باید با تمرین، هم در اجتماع باشیم و هم به اعمالمان رنگ و نیت خدایی بزنیم تا
ارزش یابد.
نیت و
انگیزه الهی، اکسیری است که اگر به جان عمل بخورد، عمل را تا عرش بالا می‌برد و برخلاف آن، اگر نیت پست شود،
عمل هم از اهمیت معنوی‌اش کاسته و بی‌ارزش می‌شود. «نیت در واقع روح عمل است، اگر نیت عابد و عامل خالص و
عزم او راسخ نباشد از
کمال عمل و تمامیت آن کاسته می‌شود».
در معارف ما، انسان را موجودی فعال، انتخابگر و بااراده معرفی می‌کنند، انسان می‌تواند با
اراده خود خانه دل را خالی از غبار کند و دل را حریم خداوند قرار دهد.
در
روایت داریم: دل حرم خداست بیگانه را به خانه دل راه نده
پس همین که از ما خواسته شده معلوم است که انسان می‌تواند (با تلاش و زحمت و
تقویت ایمان) کاری کند که عملش تنها برای خدا باشد.
از کجا بدانیم عمل یا کلام ما ریاکارانه نیست؟
مردم ریاکار به خاطر اینکه خزانه دلشان از سرمایه «باورهای پرمغز» لبریز نیست، به زرق‌و‌برق لبخند‌ها و احسنت‌های مردم دل خوش کرده‌اند. کتاب‌های بسیار گران‌سنگ اخلاق نشانه‌های مردم
ریاکار را چنین معرفی کرده‌اند:
۱. چون مردم را ببینند شاد می‌شوند.
۲. هنگامی که تنها می‌شوند (در عبادت) کسل‌اند.
۳. دوست دارند که در تمام
اعمال و گفتارشان مورد پسند مردم واقع شوند.
در جامعه اسلامی انسان‌ها نسبت به خود و دیگران مسئول‌اند. اینکه کسی تنها دنبال مصالح مادی و معنوی خودش باشد، پذیرفته نیست. دعوت و تشویق به عمل نیک (
امر به معروف) و
تحذیر و برحذر داشتن نسبت به اعمال بد (
نهی از منکر)، دو تا از اصولی‌ترین برنامه‌هایی است که خداوند قوام جامعه اسلامی را در گرو آن قرار داده است و روشن است که این امور می‌تواند با عمل، کلام، اشاره و...صورت پذیرد.کسی که می‌خواهد دیگری را تشویق کند، نمی‌تواند دست روی دست بگذارد و بگوید: هنوز صالح و شایسته نشده‌ام و صفات بد دارم، وقتی صفات بدم برطرف شد، به ارشاد و راهنمایی دیگران می‌پردازم و ... تهذیب نفس و اصلاح رفتار یک امر تدریجی است و ممکن است سال‌ها طول بکشد و از سویی دیگر، انسان، هر قدر رشد پیدا کند، باز هم خود را کوچک‌تر می‌بینید. پس انسان باید تدریجاً مشغول اصلاح اعمال بر خویش باشد و دیگران را نیز تشویق به خوبی کند (جامعه صالح در پرتو همین کارها پدید می‌آید و مسلماً چنین جامعه‌ای بر
اعمال انسان و حرکت او به سوی
نور مؤثر خواهد بود، و برعکس جامعه فاسد انسان را از
صراط مستقیم و
رشد باز می‌دارد).
به تعبیر
قرآن، انسان بر امور نفسانی خودش آگاه است. خود می‌داند که آیا این کار را به خاطر خدا انجام می‌دهد یا به خاطر ریا. از سویی دیگر
شیطان لحظه‌ای بیکار نمی‌نشیند، هوای نفس، دوستان ناصالح و ضعف ایمان نیز می‌توانند به عمل انحرافی سرعت ببخشند. بزرگ‌ترین مشکل، مشکل دوگانگی است وقتی کسی با دل خود صادق نباشد، با عمل یا
زبان کاری را انجام دهد که هماهنگ و همساز با قلبش نباشد در واقع اولین قدم
انحراف را گذاشته است. پس با توجه به اینکه انسان باید در متن جامعه ساخته شود و با لحاظ اینکه شیطان لحظه‌ای بیکار ننشسته است، و اینکه
آیات و روایت‌های زیادی داریم که در کار خیر شتاب کنید،
نماز اول وقت را تأخیر نیندازید، روزانه
تلاوت قرآن داشته باشید و...، باید آگاهانه به عملی پاک و خالص
قیام کنیم و در همان وقت نیز با کار و گفتاری که رنگ ریا در آن است، مبارزه کنیم تا به جایی برسیم که خانه دل دربست به خدا اختصاص بگیرد.
گاهی شیطان با چنین وسوسه‌هایی باعث می‌شود که
انسان یک عمر از کار خیر غافل شود و یا آن را به تأخیر اندازد.
عمل خالص امری است که با مبارزه،
صبر، تقویت ایمان، انجام
واجبات و ترک محرمات، توجه به پوک بودن تایید‌های دو روزه مردمی و ... حاصل می‌شود و این یک کار تدریجی است.
هیچ عارفی یک روزه به مرحله اخلاص نرسیده است. ما نباید عمل خیر را به خاطر ترس از ریا ترک کنیم، باید از نقطه مقابل وارد شویم و نیروها و سلاح‌های جبهه
ایمان را تقویت کنیم تا فرشته
اخلاص وارد شود و دیو ریا از خانه دل خارج گردد که:
خانه دل نیست جای صحبت اغیار ••• دیو چو بیرون رود
فرشته درآید
وقتی انسان کاری خوب است، باید آن کار و اصول آن را قوی‌تر کند و همین‌طور وقتی علم به ریا بودن کاری دارد، باید با برنامه ریشه ریا را بکند. هیچ‌گاه نباید انسان به خاطر اینکه دشمن، خانه او را گرفته بگوید خُب حالا که او آمده (یا می‌آید) پس من باید از اینجا بروم، آنکه باید برود دشمن (صفات بد) است. پس باید راه‌های مبارزه با ریا و روش‌های
تقویت ایمان و
اراده را آموخت.
چهل حدیث امام خمینی، حدیث دوم، مؤسسه تنظیم آثار امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه).
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «دعوت مردم به کار نیک با عمل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱/۰۱.
