• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

رحیم و غفور

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: رحیم، غفور.
پرسش: علت تقدیم صفت « رحیم » بر صفت « غفور » در آیۀ « یَعلَمُ مَا یَلِجُ فِی الأرضِ وَ مَا یَخرُجُ مِنهَا وَ مَا یَنزِلُ مِنَ السٌماءِ وَ مَا یَعرُجُ فیهَا وَ هُوَ الرٌحِیمُ الغَفُورُ » چیست؟
پاسخ:
خداوند در آیۀ شریفۀ مورد بحث می‌فرماید:«آنچه در زمین فرو‌می‌رود و آنچه را از آن بر‌می‌آید می‌داند، و (همچنین) آنچه از آسمان نازل می‌شود و آنچه بر آن بالا می‌رود و او مهربان و آمرزنده است».



علامه طباطبایی در ذیل آیۀ شریفه می‌گوید: «یلج» مضارع از ریشۀ «ولوج» به معنای فرو‌رفتن، و بر‌خلاف خارج شدن است. همچنین کلمه «یعرج» از عروج معنای مقابل نزول را می‌دهد؛ نزول یعنی پایین آمدن، و عروج یعنی بالا رفتن. این‌که فرمود خدا علم دارد به آنچه در زمین فرو‌می‌رود، و از زمین بیرون می‌شود، و آنچه از آسمان فرو‌می‌آید، و به آسمان بالا می‌رود، گویا کنایه است از علم خدا به حرکت هر صاحب حرکتی، و آنچه انجام می‌دهد، و آیه شریفه با دو کلمه « وَ هُوَ الرَّحِیمُ الْغَفُور » ختم شده و گویا در این جمله اشاره است به این‌که خدا رحمتی ثابت دارد، و مغفرتی که خاص اقوامی است که ایمان داشته باشند.


برای توصیف خداوند بر رحیم و غفور، در آیۀ مزبور احتمالاتی داده شده است:

۲.۱ - احتمال اول

در میان اموری که به آسمان عروج می‌کند، اعمال بندگان و ارواح آنهاست، پس اوست که آنها را زیر پوشش رحمت و مغفرتش قرار می‌دهد.

۲.۲ - احتمال دوم

نزول برکات و مواهب آسمانی مولود رحمت او است، و اعمال صالحی که از بندگان به مقتضای « وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ » بالا می‌رود، مشمول آمرزش او خواهد بود.

۲.۳ - احتمال سوم

آنها که شکر این نعمت‌ها را به‌جا می‌آورند مشمول رحمت‌اند و آنها که مقصرند اگر از حد نگذرانند مشمول آمرزش الاهی واقع می‌شوند.
خلاصه اینکه آیه فوق در تمام ابعادش معنای وسیع و گسترده‌ای دارد، و نباید آن را در یک جهت محدود کرد.


با توجه به توضیحات و احتمالات فوق گفته می‌شود:

۳.۱ - اولاً

در آیۀ مورد بحث ابتدائاً فعل‌های «یَلِجُ»، «یَخرُجُ»، «یَنزِلُ» و «یَعرُجُ» به کار رفته است که دو فعل اول، مربوط به حالات تمام موجودات زمینی نسبت به ارتباط آنها با زمین ، و فعل سوم و چهارم مربوط به حالات تمام موجودات آسمانی نسبت به ارتباط آنها با آسمان است.
[۴] ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر والتنویر، ج۲۲،ص ۹، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.


۳.۲ - ثانیاً

این‌که چرا کلمه و یا جمله‌ای در آیه‌ای مقدم شده و همان، در آیه دیگر مؤخر شده است، در کتاب‌های علوم قرآنی به آن پرداخته شده و در علت آن چنین گفته‌اند:چون بافت آیه به‌تنهایی در جایی تقدیم را اقتضا می‌کند، ولی در جای دیگر تأخیر را می‌طلبد.
[۵] برگرفته از نمایه «تقدیم و تأخیر در برخی آیات قرآن»، سؤال ۲۰۱۵۵.
[۶] ر. ک: اوصاف قرآن و علت تعدد آن، ۲۱۴۰۹.
بنابراین، در آیۀ مورد بحث، صفت رحیم با خصوصیات اول آسمان و زمین یعنی «یَلِجُ» و «یَنزِلُ»، و صفت غفور با خصوصیات بعدی آن دو یعنی «یَخرُجُ» و «یَعرُجُ» متناسب است؛ به این بیان:آنچه در زمین فرو‌می‌رود، و آنچه از زمین خارج می‌شود، همه رحمت و عطایای الاهی است، و آنچه از آسمان فرو‌می‌آید، و از اعمال مردم به آسمان بالا می‌رود، با این‌که اعمال گروهی از انسان‌ها پاک و کامل نیست، ولی خداوند آنها را مشمول آمرزش خویش قرار می‌دهد. پس خدا دارای رحمتی ثابت و واسعه و مغفرتی که مخصوص مردم با ایمان و توبه‌کنندگان است.
[۷] خطیب عبدالکریم، التفسیر القرآنی للقرآن، ج ۱۱، ص ۷۷۵، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
[۸] مدرسی، سیدمحمدتقی، من هدی القرآن، ج ۱۰، ص ۴۲۱، دار محبی الحسین، تهران، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.




۱. سبأ (۳۴)، آیه ۲.    
۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‌۱۶، ص ۳۵، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.    
۳. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۸، ص ۱۰ و ۱۱، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.    
۴. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر والتنویر، ج۲۲،ص ۹، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
۵. برگرفته از نمایه «تقدیم و تأخیر در برخی آیات قرآن»، سؤال ۲۰۱۵۵.
۶. ر. ک: اوصاف قرآن و علت تعدد آن، ۲۱۴۰۹.
۷. خطیب عبدالکریم، التفسیر القرآنی للقرآن، ج ۱۱، ص ۷۷۵، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
۸. مدرسی، سیدمحمدتقی، من هدی القرآن، ج ۱۰، ص ۴۲۱، دار محبی الحسین، تهران، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.



پایگاه اسلام کوئیست.    


رده‌های این صفحه : تفسیر | قرآن شناسی




جعبه ابزار