شرایط امر به معروف
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امر به معروف، نهی از منکر.
پرسش: شرایط امر به معروف و نهی از منکر چیست؟
پاسخ: دانشمندان اسلامی برای امر به معروف و نهی از منکر، چهار شرط ذکر می‌کنند: ۱. شناخت معروف و منکر؛ ۲. احتمال تأثیر و نتیجه در طرف مقابل؛ ۳. مفسده‌ای بر آن مترتب نشود؛ ۴. عدم ندامت شخص عاصی؛ یعنی آن کس که واجب را ترک کرده یا حرام را مرتکب شده، خودش از کارش نادم و پشیمان نشده باشد.
مسئله دیگری که در امر به معروف و نهی از منکر مورد بحث است، مراتب و درجات امر به معروف و نهی از منکر است که در اخبار و احادیث به سه مرتبه اشاره شده است: مرتبه قلبی، مرتبه زبانی و مرتبه عملی.
امر به معروف و
نهی از منکر، یکی از اصول عملی
دین مبین اسلام است. اصلی است که در خود
قرآن مجید به‌روشنی در
آیات زیادی بیان شده و در
روایات کثیری از
پیامبر اکرم و
ائمه هدی درباره اهمیت و وجوب آن یادآوری شده و
دانشمندان و
علمای دین نیز درباره این اصل مهم و اهمیت و قداست والای آن، مطالب زیادی در کتاب‌های کلامی و فقهی بیان کرده‌اند.
دانشمندان اسلامی برای این واجب الهی، چهار شرط ذکر می‌کنند:
۱.
شناخت معروف و منکر؛
۲. احتمال تأثیر و نتیجه در طرف مقابل؛
۳. مفسده‌ای بر آن مترتب نشود؛
۴. عدم ندامت شخص عاصی؛ یعنی آن کس که
واجب را ترک کرده یا
حرام را مرتکب شده، خودش از کارش نادم و
پشیمان نشده باشد.
شخص آمر به معروف و ناهی از منکر باید معروف و منکر را بشناسد تا امر و نهی کند و اگر معروف و منکر را نشناسد، چه‌بسا به جای این‌که امر به معروف کند، عکس آن صورت گیرد؛ یعنی دعوت به کار قبیح و زشت کند و باید منکر را هم خوب بشناسد؛ یعنی بداند این کار مورد نهی
شارع و
خداوند قرار گرفته است و به جای نهی از منکر، نهی از واجب نکند.
هم‌چنین باید احتمال بدهیم که امر و نهی کردن نتیجه و اثری دارد، هر چند
علم و
یقین به تأثیر لازم نیست.
و نیز آمر به معروف و ناهی از منکر اگر بداند که این کار ضرری برای او یا یکی از اعضای
خانواده او دارد، در این صورت وجوب آن از او ساقط می‌شود؛ مثلاً: اگر بخواهد او را از کار حرامی که مرتکب شده نهی کند، ضرر جانی او را تعقیب می‌کند، در این صورت نهی از منکر واجب نیست؛ البته این خود مراتبی دارد که توضیح خواهیم داد که در بعضی موارد رعایت این شرط منتفی می‌شود و در صورت لزوم انسان باید از جان خود هم بگذرد.
شرط آخر عدم
ندامت شخص عاصی است؛ یعنی اگر آمر به معروف و ناهی از منکر از هر راهی متوجه شد که آن شخص از کار حرامی که کرده یا واجبی را که ترک کرده، نادم و پشیمان شده، در این‌جا لزوم امر و نهی ساقط می‌شود.
مسئله دیگری که باز در امر به معروف و نهی از منکر مورد بحث است، مراتب و درجات امر به معروف و نهی از منکر است که در اخبار و
احادیث به سه مرتبه اشاره شده است: مرتبه قلبی، مرتبه زبانی و مرتبه عملی.
در درجه اول
مسلمان باید در
قلب خود نسبت به امور خلاف
شرع تنفری احساس نماید.
در مرتبه
زبان هم باید اول از طریق پند و
نصیحت و نرمی وارد شده و اگر فایده نکرد، سخنان درشت به کار برده شود.
مرتبه عملی نیز مراتب و درجاتی دارد. گاهی احتیاج است که
انسان با زور و قدرت وارد میدان بشود و صدمه‌ای بر طرف وارد کند یا آن‌که احیاناً ممکن است منجر به
قتل کسی بشود. این مرتبه امر به معروف و نهی از منکر، وظیفه
حاکم شرع یا کسی است که از طرف حاکم شرع اجازه و دستور این کار را داشته باشد.
اگر به عامه مردم
اجازه این کارها داده شود، مستلزم هرج‌و‌مرج در اجتماع می‌شود. پس امر به معروف و نهی از منکر، آن‌جا که پای اعمال زور و حبس و زدن و حتی کشتن است، از وظیفه عموم خارج است و وظیفه حاکم اسلامی است؛ اما سایر مراتب از تذکر دادن و
موعظه کردن و اعراض و قطع رابطه کردن و امثال این‌ها وظیفه فرد‌فرد مسلمانان است. هر فرد مسلمانی وظیفه حتمی خود می‌داند که به اندازه قدرت و توانایی خود در اصلاح امور مسلمین شرکت کند.
البته مناسب است آمر به معروف و ناهی از منکر با کارها و
اخلاق حسنه مردم را به سوی معروف فرا بخواند و از
منکرات نهی کند که قطعاً چنین امری تأثیر بسیار عمیق دارد و نیز در مقام بیان با زبان مناسب و شایسته، این فریضه الهی را به مردم بازگو کند.
ــ در حدیثی از
امام صادق (علیه‌السلام) آمده است: «
کونوا دُعاه للنّاس بغَیر اَلسِنَتکُمْ؛
مردم را به دین حق و صلاح
دعوت کنید»؛ اما با ابزاری غیر از ابزار
زبان یعنی با ابزار
عمل. (رساله‌های مراجع تقلید کتاب امر به معروف و نهی از منکر)
ــ هم‌چنین امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: کسی باید امر به معروف و نهی از منکر کند که سه خصوصیت در او باشد. به آن چه فرمان می‌دهد، خود عمل کند. آن چه را نهی می‌کند، خود نیز ترک کند. در امر و نهی
عدالت را رعایت کند و در امر و نهی‌اش طریق ملایمت را پیش گیرد.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) فرمود: امر به معروف و نهی از منکر نکند مگر کسی که سه خصلت در او باشد: در امر و نهی خود طریق مدارا را پیش گیرد، در امر و نهی خود به عدالت رفتار کند و به آن‌چه که امر و نهی می‌کند، دانا باشد.
البته لازم به توضیح است که شاید این
روایت درصدد بیان شرایط اخلاقی نه وجوب فقهی آمر به معروف و ناهی از منکر باشد؛ و این بدان معنا نیست که اگر کسی گناهی را مرتکب شد، دیگر هرگز،
حق نهی از منکر از آن
گناه را نداشته باشد؛ بلکه شایسته است که چنین شخص ناهی خود اهل عمل باشد که سخنش تأثیر داشته باشد. پس کسی به این بهانه، نباید امر به معروف و نهی از منکر را ترک کند.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «شرایط امر به معروف»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۵/۲۴.
