صدقه دادن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: آداب، صدقه، اموال، فقیر، خویشاوندان.
پرسش: صدقه دادن چه آدابی دارد؟
پاسخ: یکی از کارهای ارزشمند اجتماعی، دادن
صدقه است. صدقه دارای آدابی است که رعایت آنها در افزایش
ثواب صدقه، نقش بسزایی دارد.
برخی آداب صدقه، عبارت‌اند از: صدقه از بهترین و پاک‌ترین
اموال، اولویت نسبت به خویشاوندان، درخواست
دعا از فقیر، منت نگذاشتن، صدقه دادن قبل از درخواست، و نگاه نکردن به
چهره فقیر.
گفتنی است در کنار این آداب که برخی از آنها
ذکر شد، آداب دیگری نیز وجود دارد که دلیل شرعی ندارند؛ مانند چرخاندن صدقه دور سر افراد. این نوع اعمال با این‌که دلیل شرعی ندارند؛ اما از کارهایی نمادینی هستند که نشانگر دفع
بلا از
خانواده است و به خودی خود اشکال ندارد، مگر این‌که به عنوان عملی دینی انجام گیرد که در این صورت،
بدعت خواهد بود.
بر پایه آموزه‌های دینی، یکی از کارهای ارزشمند اجتماعی، صدقه دادن استکه البته دارای آدابی می‌باشد و رعایت آنها در افزایش ثواب صدقه، نقش بسزایی دارد. در این‌جا به نمونه‌هایی از این آداب اشاره می‌شود:
بنا بر
آیات قرآن، بهتر است صدقه از پاک‌ترین و محبوب‌ترین اموال باشد:
«ای کسانی که
ایمان آورده‌اید! از قسمت‌های پاکیزه اموالی که (از طریق تجارت) به دست آورده‌اید، و از آنچه از
زمین برای شما خارج ساخته‌ایم؛
انفاق کنید».
«هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‌رسید مگر این‌که از آنچه دوست می‌دارید، (در راه خدا) انفاق کنید و آنچه انفاق می‌کنید،
خداوند از آن آگاه است».
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در سخنانی فرمودند:
«در حالی که
اقوام نزدیک
انسان محتاج باشند؛ جای صدقه دادن به دیگران نیست».
پس اگر کسی چنین کاری را انجام دهد و با وجود بودن خویشاوند نیازمند، به دیگران صدقه دهد، فضیلت و ثواب کامل صدقه را از دست داده است.
«صدقه بر خویشان نزدیک، ثواب
صدقه را دو برابر می‌کند».
امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: «زمانی که به
فقیران، چیزی می‌دهید از آنها بخواهید که برای شما
دعا کنند؛ زیرا دعای ایشان در
حق شما مستجاب می‌شود...».
امام سجاد (علیه‌السلام) فرمودند: «هر کسی بر بینوای ناتوانی صدقه بدهد و آن بینوا در آن حال برای او دعا نماید؛ دعایش مستجاب می‌شود».
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «همانا
خداوند عزوجل شش خصلت را بر من روا ندانسته و همان‌ها را برای جانشینان من از فرزندانم و برای پیروانشان روا نشمرد:...
منت نهادن پس از صدقه دادن...».
امام علی (علیه‌السلام) در سفارش خود به
مالک اشتر فرمودند: «مبادا هرگز با خدمت‌هایی که انجام دادی بر مردم منت گذاری، یا آنچه را انجام داده‌ای بزرگ شماری، یا مردم را وعده‌ای داده، سپس خلف وعده نمایی. منت نهادن،
پاداش نیکوکاری را از بین می‌برد، و کاری را بزرگ شمردن،
نور حق را خاموش گرداند».
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «کار نیکِ بخشش، پیش از درخواست است. اما آنچه پس از سؤال و خواهش داده می‌شود،
پاداش آبرویی است که (درخواست‌کننده) در برابر تو ریخته است؛ تمام شب را به بیداری و ناراحتی گذرانده، و میان
امید و نومیدی به سر برده است، بی‌آن‌که بداند برای نیاز خود به کجا رو کند؛ سپس
عزم جزم کرده و با قلبی تپنده، و دست و پایی لرزان، و گونه‌ای افروخته از شرم، رو به تو آورده است، بی‌آن‌که بداند با
افسردگی از پیش تو باز خواهد گشت یا با شادی؟».
البته روشن است که این عمل، برای افراد مستحقی است که نیاز به کمک پیدا کرده‌اند، ولی آنان که گدایی تبدیل به شغلشان شده، از این عمل مستثنا هستند.
یسع بن حمزه می‌گوید: در خدمت
امام رضا (علیه‌السلام) بودم و با ایشان سخن می‌گفتم. گروه فراوانی در خدمت ایشان بودند و از ایشان درباره
حلال و حرام می‌پرسیدند که مردی بلندقامت و گندم‌گون وارد شد و گفت:
سلام بر تو، ای فرزند پیامبر خدا! مردی از دوست‌داران تو و دوست‌داران پدران و نیاکان تو هستم. از
حج باز می‌گردم. خرجی خود را گم کرده‌ام و چیزی ندارم تا خود را با آن به‌جایی برسانم. اگر صلاح می‌دانی، مرا به شهرم برسان. از فضل خدا توانگر هستم و هرگاه به شهر خود رسیدم، آن مقدار که به من داده‌ای، به عوض تو صدقه می‌دهم؛ چراکه به من صدقه تعلق نمی‌گیرد. امام رضا (عليه‌السلام) فرمود: «بنشین. رحمت خدا بر تو باد!» و به مردم رو کرد و با آنها سخن گفت تا همه پراکنده شدند و آن مرد ماند به همراه سلیمان جعفری، خیثمه و من.
امام (علیه‌السلام) فرمود: «آیا به من اجازه می‌دهید به اندرونی بروم؟» .... امام داخل اتاق شد و اندکی باقی ماند و بیرون آمد و در را بست و دستش را از بالای در بیرون آورد و فرمود: «آن خراسانی کجا است؟». گفت: این‌جا هستم. امام فرمود: «این دویست دینار را بگیر و آن را کمک خرج خود کن و با آن،
برکت بجوی و از سوی من صدقه نده و برو تا نه من تو را ببینم و نه تو مرا ببینی». آن مرد رفت.
سلیمان به امام گفت: ... چرا چهره‌ات را از او پوشاندی؟ امام فرمود: «از
ترس این‌که خواری خواهش را به سبب این‌که آن‌را بر آوردم، در چهره‌اش ببینم».
در برخی
روایات جزئیاتی برای صدقه ذکر شده است که هم نشان از اهمیت صدقه دارد و هم اجر صدقه را افزون می‌کند:
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «... و کسی که مال صدقه را از شخصی گرفته و به نیازمندی برساند همان پاداش صدقه دهنده را خواهد داشت؛ و اگر صدقه چهل هزار دست بگردد تا به مستمند برسد، همه آنان (که در این کار
خیر شرکت داشته‌اند) پاداش کامل صدقه را خواهند برد...».
انتخاب مسیری که در آن فقرا وجود دارند
احمد بن محمد بزنطی نقل می‌کند: نامه‌ای از
امام رضا (علیه‌السلام) به فرزندش را دیدم که در آن نوشته بود: «ای فرزند! شنیده‌ام هنگامی که سوار می‌شوی و قصد بیرون رفتن داری، غلامان از روی
بخل، تو را از درب کوچک بیرون می‌برند که مبادا کسی از تو خیری بیند، به حقی که من بر تو دارم از تو می‌خواهم که رفت و آمدت جز از درب اصلی نباشد، و هرگاه قصد سوار شدن و بیرون رفتن داری با تو کیسه‌های درهم و دینار باشد که کسی چیزی از تو نخواهد مگر این‌که به او عطا کنی».
در کنار این آداب که برخی از آنها ذکر شد و برخی دیگر ذکر نشد؛ آداب دیگری نیز وجود دارد که دلیل شرعی ندارند؛ مانند چرخاندن صدقه دور سر افراد. این نوع
اعمال با این‌که دلیل شرعی ندارند؛ اما از کارهایی نمادینی هستند که نشانگر دفع
بلا از
خانواده است و فی نفسه اشکالی ندارد، مگر این‌که به عنوان عملی دینی انجام گیرد که در این صورت،
بدعت خواهد بود.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «صدقه دادن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶.
