• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قرائت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: قرآن، آداب باطنی، قرائت، ترتیل، تدبر، برکت، شفا.

پرسش: مقصود از آداب باطنی قرائت قرآن چیست؟

پاسخ: از آن‌جا که قرآن معجزه جاوید پیامبر اسلام است و کلام خداوند بزرگ است، از صدر اسلام در میان مسلمانان از ارزش و احترام ویژه‌ای برخوردار بود. مسلمانان با توجه به آیات قرآن و سفارش ها و احادیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله حتی در نحوه قرائت این کتاب آسمانی آداب و شرایط خاصی را رعایت می‌کردند که در نوع خود بی‌سابقه بود؛ این‌گونه آداب تلاوت قرآن، مشهور به آداب ظاهری تلاوت این کتاب آسمانی گشت؛ اما از جایی که بنا بر روایات، قرآن دارای ظاهری است و چندین باطن، آداب قرائت آن نیز به یک سری از آداب ظاهری و در درجه بعد، آداب باطنی دیگر تقسیم شد، امری که برخی از آیات قرآن و روایات پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ و امامان علیهم‌لسلام به‌خوبی به آن اشاره دارد.



شاید بتوان آداب تلاوت قرآن را به آداب ظاهری و آداب معنوی یا باطنی تقسیم کرد. در آداب ظاهری، یک سری از مقدمات و شرایط را بابد لحاظ کرد که در جای خود بیان شده است.


آداب باطنی قرآن با توجه به خود آیات قرآن و روایات قابل دست‌یابی است. قرآن کریم در چند آیه به کسانی که قرآن تلاوت می‌کنند، چنین سفارش کرده است که قرآن را با ترتیل و تعمق بخوانند؛ قرآن می‌فرماید: "... و قرآن را با ترتیل (شمرده و آرام و با ترتیب و تعمق) تلاوت کن‌".
در آیه دیگر می‌فرماید: "کسانی که به آنها کتاب داده‌ایم و آن را آن‌چنان که شایسته است می‌خوانند، آنان ایمان به آن کتاب دارند و کسانی که به آن کافر شوند، پس آنها همان زیانکاران‌اند."
این دو آیه با توجه به روایات و احادیث هم به آداب ظاهری تلاوت اشاره می‌کنند و هم آداب باطنی تلاوت قرآن کریم را اراده می‌کنند.

۲.۱ - حدیثی از امام صادق

در حدیثی که در ذیل آیه ۱۲۱ سوره بقره (۲)     آمده است، امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: کسانی که کتاب را آن‌گونه که حق تلاوتش است، تلاوت می‌کنند، ما اهل بیت هستیم.

۲.۲ - معنای آیه ۲۹ سوره صاد

طبیعتاً، امام صادق ـ علیه‌السلام ـ مصداق واقعی تلاوت‌کنندگان را بیان کرده‌اند و چه‌بسا مؤمنین زیادی که با رعایت آداب ظاهری و باطنی تلاوت قرآن به درجه قاریان واقعی قرآن کریم برسند؛ لذا در بیان آیه «کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِه‌»، امام ششم ـ علیه‌السلام ـ می‌فرمایند: منظور این است که آیات آن را با دقت بخوانند و حقایق آن را درک کنند و به احکام آن عمل نمایند، به وعده‌های آن امیدوار و از هشدارهای آن ترسان باشند، از داستان‌های آن عبرت گیرند، به اوامرش گردن نهند و نواهی آن را بپذیرند، به خدا سوگند! منظور حفظ کردن آیات و خواندن حروف و تلاوت سوره‌ها نیست، آنان حروف قرآن را حفظ کردند؛ اما حدود آن را ضایع ساختند، منظور تنها این است که در آیات قرآن بیندیشند و به احکامش عمل کنند؛ چنان‌که خداوند می‌فرماید: این کتابی است پر برکت که ما بر تو نازل کردیم تا در آیاتش تدبر کنند.» با توجه به این حدیث نورانی می‌توانیم در آداب باطنی قرآن به موارد زیر اشاره کنیم:


آداب باطنی قرآن بدین شرح است:

۳.۱ - خوف و رجا

مؤمن هرگاه به وعده‌ای می‌رسد، امید رسیدن به آن را داشته باشد و هر‌گاه به هشداری می‌رسد، از این‌که بدان مبتلا شود، بترسد؛ پس هر‌گاه به آیات بهشت یا جهنم رسید، توقف کرده و از خداوند بهشت را در خواست کند و از جهنم به او پناه ببرد،
[۶] مشهدی، محمد، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج ‌۲، ص ۱۳۲، سازمان انتشارات وزارت ارشاد، تهران، ۱۳۶۸ ش.

امام علی علیه‌السلام در‌باره ویژگی‌های مؤمنین می‌فرمایند: اما شبانگاه به روی پا می‌ایستند، تلاوت قرآن می‌کنند. با آداب مخصوص آن، هر وقت می‌گذرند، به آیه‌ای که در آن تشویق است، دل به آن می‌بندند، به امید رسیدن، از شوق مانند کسی هستند که عزیزی در آستانه آمدن است چشم به آن تشویق می‌بندند؛ اما وقتی به آیه‌ای می‌گذرند که در آن تخویف و ترساندن است با دل و گوش متوجه آن‌اند. پوست بدنشان به رعشه می‌افتد و دل‌ها از ترس و بیم در هراس است و بدن‌ها نحیف؛ چنان‌که گویی زفیر جهنم و صدای شعله آن و برخورد زنجیرهای آتشین در گوش آنهاست، به رو بر زمین می‌افتند و اشک‌هایشان جاری می‌شود، پناه به خدا می‌برند برای نجات خویش (از این عذاب).
[۷] نهج البلاغه، صبحی صالح، ص ۳۰۴.


۳.۲ - تدبر در قرآن

از دیگر آداب باطنی تلاوت قرآن، فهم قرآن و تدبر در آیاتش و دانستن و عمل به احکام الهی آن است. ٌ امام صادق ـ علیه‌السلام ـ از امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل می‌کنند که فرمود: آگاه باشید در قرائتی که در آن تدبر نباشد، هیچ خیری نیست.

۳.۳ - توجه به عظمت خدا

توجه به این‌که قرآن کلام بشر نیست و در نظر گرفتن عظمت خالق که تعظیم کلام، تعظیم متکلم است.

۳.۴ - تحلیه

از دیگر آداب باطنی تلاوت، تحلیه است؛ یعنی خود را متناسب با هر آیه‌ای که می‌خواند، بکند؛ اگر داستان و قصص انبیا را می‌خواند، از آن عبرت بگیرد و اگر اسما و صفات الهی را قرائت می‌کند، در مصادیق آن دقت کند.
[۹] کاشفی سبزواری، ملاحسین، جواهر التفسیر، ص ۲۷۰، دفتر نشر میراث مکتوب، تهران، بی‌تا.


۳.۵ - تخلیه

تخلیه، دیگر ادب قرائت قرآن است برای کسی که می‌خواهد مطلبی از قرآن فرا گیرد. کسی که به قرآن رجوع می‌کند، باید خود را از پیش‌فرض‌های و غبار شبهات ذهنی خالی کند تا آنها بر فهم او از قرآن اثر نگذارند.
[۱۰] کاشفی سبزواری، ملاحسین، جواهر التفسیر، ص ۲۷۰، دفتر نشر میراث مکتوب، تهران، بی‌تا. (با تصرف).


۳.۶ - رفع صفات ناپسند

از آداب باطنی تلاوت قرآن کریم، بر طرف کردن صفات ناپسند، به خصوص کبر و ریا (إِنَّ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ لِیُقَالَ فُلَانٌ قَارِئٌ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ لِیَطْلُبَ بِهِ الدُّنْیَا وَ لَا خَیْرَ فِی‌ ذَلِکَ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقْرَأُ الْقُرْآنَ لِیَنْتَفِعَ بِهِ فِی صَلَاتِهِ وَ لَیْلِهِ وَ نَهَارِهِ) و حسد و طمع است که تا انسان با دلی آمیخته به این زنگارها به قرآن رجوع کند، معنا و مفهوم کلام حق در او تجلی نمی‌کند.

۳.۷ - طهارت معنوی

از برترین آداب معنوی تلاوت قرآن، طهارت روحی و معنوی است. تا انسان پاک نشده باشد، قرآن حقیقت خودش را به او نشان نمی‌دهد؛ چراکه خودش فرموده است: «لا یمسّه الا المطهّرون». به قول شاعر :"پاک شو اول و پس دیده بر آن پاک انداز".

۳.۸ - توجه به شفابخشی قرآن

از دیگر آداب معنوی تلاوت قرآن آن است که قاری به قرآن نه به‌عنوان یک متن، بلکه به‌عنوان نسخه‌ای شفا‌بخش نگاه کرده و از آن چنین انتظاری داشته باشد. در روایت است که کسانی هستند که به قرآن با چنین دیدی نگاه کرده و از آن دوای درد‌های خود را می‌طلبند. خداوند به خاطر چنین قاریانی که شفای قلوبشان را از قرآن می‌گیرند، بلا و دشمنان را از مردم دور کرده و باران رحمتش را بر آنان نازل می‌کند: «وَ رَجُلٌ قَرَأَ الْقُرْآنَ فَوَضَعَ دَوَاءَ الْقُرْآنِ عَلَی دَاءِ قَلْبِهِ فَأَسْهَرَ بِهِ لَیْلَهُ وَ أَظْمَأَ بِهِ نَهَارَهُ وَ قَامَ بِهِ فِی مَسَاجِدِهِ وَ تَجَافَی بِهِ عَنْ فِرَاشِهِ فَبِأُولَئِکَ یَدْفَعُ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْبَلَاءَ وَ بِأُولَئِکَ یُدِیلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الْأَعْدَاءِ وَ بِأُولَئِکَ یُنَزِّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْغَیْثَ مِنَ السَّمَاءِ فَوَ اللَّهِ لَهَؤُلَاءِ فِی قُرَّاءِ الْقُرْآنِ أَعَزُّ مِنَ الْکِبْرِیتِ الْأَحْمَرِ».


۱. مزمل (۷۳)، آیه ۴.    
۲. بقره (۲)، آیه ۱۲۱.    
۳. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۲۱۵، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ ش.    
۴. ص (۳۸)، آیه ۲۹.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‌۱، ص ۴۳۲، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ ش.    
۶. مشهدی، محمد، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج ‌۲، ص ۱۳۲، سازمان انتشارات وزارت ارشاد، تهران، ۱۳۶۸ ش.
۷. نهج البلاغه، صبحی صالح، ص ۳۰۴.
۸. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۳۶، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ ش.    
۹. کاشفی سبزواری، ملاحسین، جواهر التفسیر، ص ۲۷۰، دفتر نشر میراث مکتوب، تهران، بی‌تا.
۱۰. کاشفی سبزواری، ملاحسین، جواهر التفسیر، ص ۲۷۰، دفتر نشر میراث مکتوب، تهران، بی‌تا. (با تصرف).
۱۱. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌ الشیعة، ج ۶، ص ۱۸۱ ۱۸۲، آل البیت (ع)، قم، ۱۴۰۹ ق.    
۱۲. واقعه (۵۶)، آیه ۷۹.    
۱۳. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۲، ص ۶۲۷، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۶۵ ش.    



پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «قرائت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۷/۲۰.    


رده‌های این صفحه : آداب تلاوت | قرآن شناسی




جعبه ابزار