مترجم قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مترجم قرآن، زبان‌دان، زبان‌شناس، تعهد.
پرسش: ویژگی‌های مترجم قرآن نسبت به سایر مترجمان چیست؟
پاسخ:
مترجم قرآن ویژگی‌هایی دارد که عبارت‌اند از:
مترجم قرآن علاوه بر آشنایی با مبانی نظری ترجمه (
زبان‌شناسی) باید
زبان‌دان نیز باشد. البته این دو با هم متفاوت است، کار زبان‌شناس اساساً تشخیص و توصیف است و کار زبان‌دان تألیف.
اصول زبان‌دانی از این قرار است:
آگاهی بر عرف و
فرهنگ زبان مبدأ است. (زبان مبدأ یا Language vaieties زبانی است که مورد توجه قرار می‌گیرد).
گریز از گرته‌برداری‌های
زبان مقصد است. (زبان مقصد یا Language receptor زبانی است که ترجمه به آن زبان انجام می‌شود.) مترجم با مهارت در زبان مبدأ و مقصد، باید بتواند، الگوهای مناسب با
روح زبان مقصد را برای واژگان زبان مبدأ فراهم آورد.
از اصول زبان‌دانی که بیش‌تر سبب تقویت مهارت‌های زبانی می‌شود، توجه به فهم عرفی جامعه مترجمان،
مفسران و اهل لغت است. در جاهایی که معنای خاصی، مورد اتفاق مترجمان و مفسران است، به معانی دیگر، اگرچه صحیح، باید با
سوء ظن نگریست؛ البته این قاعده به آن معنی نیست که همه آن‌چه را بیش‌تر مترجمان بر آن متفق‌اند، همیشه صحیح بپنداریم. ارائه برداشت‌های نادر، تنها در مواردی جایز است که به صحیح بودن آن معنا و نادرست بودن سایر برداشت‌ها، با دلیل‌های محکم،
یقین حاصل کرده باشیم. آنجا، که هر دو سوی معنا درست باشد؛ تمسک به قول رایج اولاً است؛ مثلاً هنگامی که اغلب مترجمان «یوم الدین»
را به «روز جزا» یا «دوران پاداش» (فولادوند، ص ۱؛ و الهی قمشه‌ای، خرم‌شاهی، خواجوی، دهلوی، فیض الاسلام، مصباح‌زاده، پورجوادی، یاسری، آیتی، اشرفی، مکارم و شعرانی.) و ... برمی‌گردانند، ترجمه آن به «روز قانون» (بهبودی، ص ۱؛ جلال‌الدین فارسی و...) نادرست است؛ اگرچه «جزا» به معنای «قانون» هم آمده باشد.
باید بدانیم بهترین راهکار در این مورد، برای اینکه برگردان‌های نادرست، دامن ترجمه ما را نگیرد،
شناخت اشتباهات سایر مترجمان و پرهیز از آنهاست، هر مترجمی که بر سفره ترجمه متون قرآنی نشسته است، به دلیل ویژگی‌های خاص این متون، پیش از هر چیز باید به جمع‌آوری اشتباهات دیگران بپردازد. با این شیوه وقتی مترجم به آن لغزشگاه‌ها پی برد، با احتیاط گام برمی‌دارد و از
انحراف احتمالی پرهیز می‌کند.
ویژگی دیگر مترجم متون قرآنی، متعهد بودن اوست، متون
مقدس قرآنی و روایی نسبت به متون عادی تعهد بیش‌تری را می‌طلبد؛ تعهد به ارائه صحیح فرموده‌های
شارع مقدس و راه‌نمایی‌های او، تعهد در اولیات هرمنوتیکی در برداشت‌های معنایی، تعهد به مسائل زبان‌شناسی متن مقصد، تعهد به متن مبدأ و... .
در پایان یادآوری چند نکته بسنده می‌کنیم:
پای‌بندی به عقاید،
اخلاق، آداب و
احکام الهی لازم مترجم این مجال است. مترجمی که این قسم وجدان
عمل را در خود نپرورد، در ترجمه
آیات به مبانی ناب
مذهب خود توجه نمی‌کند مترجم خوبی نیست؛ مثلاً
آیه وضو را با پیش‌فرض اندیشه‌های ساخته
اذهان عوام بر می‌گرداند.
مترجم متون قرآن از حجم کار نگران نیست؛ بلکه پیوسته
لطف و عنایات الهی را پیش راه خود می‌بیند و سر بر آستان حضرتش نهاده، در راه اعتلای کلمه
حق مدد می‌جوید.
توکل و
امید بر امدادهای الهی داشتن، شرط اولیه گام نهادن در این مسیر است.
باید قرآن بر پایه جداناپذیر بودن اهل بیت و
قرآن و اینکه هر یک آیینه دیگری است ترجمه شود، مترجم برای طرح
اندیشه‌های زلال
اهل بیت علیهم‌السلام در کنار ثقل اکبر، هیچ تلاشی را از خود فرو نگذارد، به
دفاع از عقاید حقه بپردازد و غبار معانی غیر حقیقی را از ترجمه خود می‌زداید.
برای ترجمه نهاده‌های قرآنی، مترجم نباید واژگانی را از نااهلان و نا‌آشنایان با مفاهیم اسلامی وام بگیرد؛ مثلاً معنای «
جنگ» را شایسته نیست بر مفهوم «جهاد» که قداست خاصی دارد و واجبی از فروع
دین مبین
اسلام است، تحمیل کند.
علاوه بر آن‌چه برشمردیم، مترجم باید از جهات گوناگون بر متن خود مسلط باشد. مهم‌ترین بُعد این تسلط، آگاهی کامل بر موضوع مورد ترجمه است. در متون عادی، چون معمولاً در یک بعد و موضوع است، لازم نیست مترجم اطلاعات جامعی نسبت به موضوعات دیگر داشته باشد؛ اما در
قرآن کریم از آنجا که موضوع و محتوای آیات پیوسته تغییر می‌کند، مترجم آن نیز حداقل باید یک اسلام‌شناس آگاه و چیره‌دست باشد و علومی چون
فلسفه، کلام،
فقه،
تاریخ اسلام و ... را نیک بداند.
موضوع و محتوای مورد ترجمه، هرچه دقیق‌تر و روشن‌تر از زبان مبدأ به مقصد آورده شود، ترجمه شفاف‌تر و بهتر می‌گردد، بین محتوا و سبک متن، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد؛ به‌طوری‌که هرچه این دو به یک‌دیگر نزدیک‌تر شوند، ترجمه موفق‌تر خواهد شد.
یکی از جنبه‌های تسلط بر متن قرآن و ترجمه آن، یک‌دست نمودن معادل‌های برگزیده است. این چیرگی باید در حدی باشد که حداقل بداند
الفاظ کلیدی را در چه قالبی برگردانده است. توجه به این امر، به‌ویژه در اصطلاحات و تعابیر برجسته، اهمیت بسیاری دارد. به‌عنوان نمونه مترجم نباید لفظ تأکیدی «إنّ» را یک‌جا به «همانا» ترجمه کند و در جای دیگر به «راستی را که» و «به درستی که» و... وقتی مترجم معادلی را برای یک واژه برگزید، از آن پس در همه جا باید آن را گزیده، تنها همان واژه مورد استفاده قرار گیرد؛ مثلاً برای «انّ» یک
لفظ، برای «قد» یک برابر، برای «ل» یک معادل، برای «انّما» یک برگردان و... برگزیند و تا پایان متن مورد ترجمه به‌گونه‌ای
عمل کند تا واژه‌های مزبور بر زوج‌های معنایی خود وفادار بمانند.
دیگر جنبه‌های تسلط مترجم را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد: تسلط بر نفس (
صبر، حوصله و دقت)، قدرت نویسندگی (انشای ادیبانه، سلیس، روان، روشن و رسا)، و مهارت در اصول و مبانی ترجمه، عدم تسلط در هر یک از موارد فوق بنیان ترجمه‌ها را سست کرده و باعث می‌شود تا روز‌به‌روز بر شمار ترجمه‌های تحت اللفظی و نارسا و پرغلط افزوده گردد.
۱.
ترجمان نور (طرحی نو در آموزش ترجمه)، هادی حجت.
۲.
ترجمه قرآن و نکات نحوی، اصغر برزی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مترجم قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۱۱.
