محل حشر انسان‌ها
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مکان حشر، قیامت، حشر انسان، دنیا، زمین، آسمان.
پرسش: محل حشر انسان‌ها کجاست؟ آیا همین دنیاست یا مکان دیگری؟
پاسخ: براساس برخی آیات و همچنین
آیات گوناگونی که می‌گویند انسان‌ها بار دیگر از قبرها برانگیخته می‌شوند، به‌خوبی استفاده می‌شود که نظام کنونی
جهان به این صورت باقی نمی‌ماند؛ ولی به کلی نابود هم نمی‌شود؛ بلکه این جهان درهم می‌ریزد و مردم به یک
زمین کاملاً صاف و کامل‌تر قدم می‌گذارند و همان محشر انسان‌هاست. طبیعی است که جهان امروز، استعداد پذیرش صحنه
قیامت را ندارد و برای
زندگی رستاخیز و محل حشر انسان‌ها تنگ است. پس محل حشر انسان‌ها، زمین است، منتها زمینی که ویژگی‌های دیگری دارد، نه همین اوصاف فعلی.
آنچه به طور صریح از فرمایش
قرآن کریم استفاده می‌شود این است که بعد از به هم خوردن نظام این
عالم و
نفخ صور،
مردگان جهت تعیین سرنوشت نهایی‌شان زنده می‌شوند، فوج‌فوج و گروه‌گروه وارد
صحرای محشر می‌شوند که محل تجمع خلایق است
و نفخ صوری که مردگان با آن زنده می‌شوند، نفخ دومی است.
(به این منبع رجوع شود:
)
پس آنچه که در مورد حشر انسان‌ها مسلم است این است که آنها در ظرف زمانی به نام
قیامت و در مکانی به نام محشر یا به تعبیری صحرای محشر، جمع می‌شوند. حال زمان آن چه وقت است و مکان آن کجاست و...؟
درباره زمان قیامت از دیدگاه متون اسلامی ـ مخصوصاً قرآن کریم ـ هیچ شکی نیست که آگاهی آن مخصوص
خداوند است و هیچ‌کس دیگری نمی‌داند.
اما مکان قیامت کجاست آیا قیامت در همین
زمین برپا می‌شود یا در زمین دیگری و یا اصلاً نه در این زمین و نه زمین دیگر؛ بلکه در آسمان‌ها و یا آسمان‌های دیگر بر پا می‌شود؟
پاسخ این پرسش هر چند به طور بسیار واضح و صریح در متون اسلامی نیامده است (البته تا آنجا که ما تتبّع نمودیم)، ولی از ظاهر بعضی از
آیات شریفه قرآن کریم و روایاتی که در ذیل آنها بیان شده‌اند، استفاده می‌شود محل حشر انسان‌ها، زمین است، نه جای دیگر.
یکی از آیاتی که می‌توان گفت، نسبتاً این مسئله را واضح کرده است، آیه ۴۸
سوره ابراهیم است که اوصاف
زمین و آسمان را در آستانه قیامت بیان می‌کند و می‌فرماید: «در آن روز (روز قیامت) زمین و آسمان، به زمین و آسمان دیگری تبدیل می‌شوند».
در ذیل این آیه شریفه روایاتی آمده است که تا حدودی مسئله ما را روشن می‌سازن.
ابن‌عباس می‌گوید: «در زمین و آسمان کاهش و افزایشی پدید می‌آید، پستی و بلندی‌های زمین، درختان و...نابود می‌شوند و زمین امتداد پیدا کرده، وسیع‌تر می‌شود، زمینی به وجود می‌آید که خونی در آن ریخته نشده باشد و گناهی بر روی آن صورت نگرفته باشد؛
خورشید، ماه و
ستارگان آسمان‌ها نیز از بین می‌روند».
در منابع
اهل سنت در ذیل آیه فوق روایتی آمده است که محل حشر انسان‌ها را به صورت روشن‌تر بیان می‌کند و آن این است:
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «در
روز قیامت مردم وارد
زمین کاملاً سفید‌رنگ می‌شوند ...».
اینکه در
حدیث تعبیر زمین آمده است، شاهد بر مدعای ماست که محل حشر انسان‌ها، زمین است.
مرحوم
علامه طباطبایی (رحمة‌الله‌علیه) در ذیل
آیه شریفه (۳)
سوره انشقاق «
وَاِذَا الْاَرْضُ مُدَّتْ»
روایتی را از کتاب
درالمنثور سیوطی نقل می‌کند که شفاف‌تر از روایات گذشته است و آن این است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمود: «زمین در
روز قیامت مثل چرم دباغی‌شده کشیده می‌شود، آن‌گاه هر
انسان فقط به اندازه جای دو پای خود جا دارد».
بنابراین از این
احادیث و ظاهر آیات شریفه (ابراهیم، ۴۸، انشقاق، ۳)
و روایاتی که در ذیل آنها وارد شده‌اند، استفاده می‌شود که محل و مکان حشر انسان‌ها در روز قیامت، زمین است؛ اما نه زمین فعلی؛ بلکه زمین دیگری زمینی که بعد از به هم خوردن نظام فعلی عالم پدید می‌آید و متناسب با وضعیت عالم آخرت است.
حال که محل حشر انسان‌ها در قیامت، زمین است، آن هم نه همین زمین؛ بلکه زمین دیگر، این سؤال پیش می‌آید که آیا با تغییر و تحولاتی که در آستانه قیامت به وجود می‌آید، آیا ماهیت و ذات این
دنیا، زمین و آسمان‌ها عوض می‌شوند، یعنی این زمین با تمام خصوصیاتش نابود می‌شود و زمین دیگر مجدداً آفریده و قیامت بر آن بر پا می‌شود، یا منظور از تبدیل که در آیه مبارکه ۴۸ سوره ابراهیم است، تبدیل صفات است؛ یعنی زمین و آسمان‌ها ویران می‌شوند و بر ویرانه‌های آنها
زمین و آسمان نو و تازه آفریده می‌شود که نسبت به این زمین و آسمان در سطحی بالاتر از نظر تکامل قرار دارند؟
ظاهر بسیاری از آیات شریفه این است که ذات زمین و آسمان تبدیل نمی‌شود؛ بلکه در خود همین زمین و آسمان تغییر و تحولاتی ایجاد می‌شود؛ مثلاً:
در
سوره فجر می‌خوانیم که «زمانی فرا می‌رسد که زمین در هم کوبیده می‌شود».
در
سوره زلزال که سخن از آغاز قیامت است، چنین می‌گوید: «در آن زمان که زمین به زلزله می‌افتد و سنگینی‌های درونش را بیرون می‌ریزد».
و در
سوره الحاقه آمده است که «زمین و کوه‌ها برداشته و درهم کوبیده می‌شوند و در آن روز واقعه عظیمی روی می‌دهد».
و در
سوره طه می‌خوانیم: «از تو (پیامبر) درباره کوه‌ها سؤال می‌کنند، بگو پروردگارم آنها را از هم متلاشی می‌کند؛ سپس آن را به صورت زمینی هموار درمی آورد؛ آن‌چنان‌که اعوجاج و پستی و بلندی در آن نخواهی دید. در آن
روز مردم از دعوت‌کننده‌ای که هیچ انحرافی در او نیست، پیروی می‌کنند و صداها در برابر خداوند مهربان به
خشوع می‌گراید، آن‌چنان که جز صدای آهسته نمی‌شنوی».
در آغاز
سوره تکویر نیز، سخن از خاموش شدن خورشید و تاریک شدن
ستارگان و حرکت کوه‌ها به میان آمده.
در آغاز
سوره انفطار از شکافتن آسمان‌ها و پراکنده شدن
کواکب و سپس برانگیخته شدن
مردگان از قبرها گفت‌وگو شده است.
از مجموع این آیات و مانند آن و همچنین آیات مختلفی که می‌گویند انسان‌ها از قبرها بار دیگر برانگیخته می‌شوند،
به خوبی استفاده می‌شود که نظام کنونی جهان به این صورت باقی نمی‌ماند؛ ولی به کلی نابود هم نمی‌شود؛ بلکه این
جهان درهم می‌ریزد و مردم به یک زمین کاملاً صاف و کامل‌تر قدم می‌گذارند
و همان محشر انسان‌هاست.
طبیعی است که جهان امروز
استعداد پذیرش صحنه قیامت را ندارد و برای
زندگی رستاخیز و محل حشر انسان‌ها تنگ است.
پس محل حشر انسان‌ها، زمین است، منتها زمینی که ویژگی‌های دیگری دارد، نه همین اوصاف فعلی.
۱. شهیدعبدالحسین دستغیب.قیامت در قرآن.انتشارات اسلامی، هفتم، ۱۳۷۶ش.
۲. عبدالحسین دستغیب، معاد، کتابخانه مسجد جامعه عتیق شیراز، بی‌تا، بی‌نو.
۳. ناصر مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج۵ و ۶، دارالکتب الاسلامیه، تهران، پنجم، ۱۳۷۷ش.
۴. زین العابدین قربانی لاهیجی، بسوی جهان ابدی، سایه ۱۳۷۵ش، اول.
۵. محمدباقر شریعتی سبزواری، معاد در نگاه وحی و فلسفه، چاپ دانشگاه تهران.دوم، دیماه ۱۳۶۳.
۶. سیدمحمد حسین تهرانی، معادشناسی، ج۱ـ۵، علامه طباطبایی، مشهد، چهارم، ۱۴۱۸ هـ.
۷. جعفر سبحانی، معاد انسان و جهان، ۲۸۸ـ۲۸۹، کتابخانه صدرا، دیماه ۱۳۵۸.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «محل حشر انسان‌ها»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۵/۰۴.
