مسافت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: مسافت، نزدیکی خدا به انسان، نزدیکی و دوری معنوی، معنای ظاهری،
قریب المسافة.
پرسش: اگر
خداوند از رگ گردن نزدیک‌تر است، جمله دعای
ابوحمزه ثمالی که فرموده است «انّ الراحل الیک قریب المسافة»، مسافت این‌جا چه معنی دارد؟
پاسخ: خداوند همیشه به انسان‌ها نزدیک است؛ یعنی کاملاً از احوالات او خبر دارد؛ اما نزدیک شدن انسان‌ها به خدا و تقرب معنوی آنان، به
اعمال و رفتار خودشان بستگی دارد.
بدون
شک یکی از ارکان
اصول دین در همه
ادیان، اعتقاد به وجود
خالق هستی و
پروردگار عالم است، اعتقادی که در اعماق
روح انسان نفوذ کند و خدای
جهان را عالم و حاضر و ناظر بداند.
در مورد سؤال، با
مطالعه آیات قرآن و
روایات معصومین (علیهم‌السلام) به تعبیرات گوناگونی در رابطه با
خدا برخورد می‌کنیم: مثلاً:
۱. در سه جای قرآن نسبت به خدا تعبیر «
... بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ؛
خدا (به امور) بندگان بیناست» به کار رفته است.
۲. و چندین مورد هم تعبیر «
بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ؛
خداوند به اعمال شما بیناست».
۳. هم‌چنین کلمه «قریب» در مورد خداوند در
قرآن زیاد استعمال شده است؛ مثلاً در
سوره مبارکه بقره چنین آمده است:
«
وَاِذَا سَاَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَاِنِّی قَرِیبٌ اُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ اِذَا دَعَانِ؛
هنگامی بندگان من از تو درباره من سؤال کنند، (بگو: ) من نزدیکم دعای دعاکننده را، هنگامی که مرا می‌خواند، پاسخ می‌گویم».
و در
سوره هود می‌فرماید: «
فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا اِلَیْهِ اِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُجِیبٌ؛
از او آمرزش بطلبید؛ سپس به سوی او بازگردید که پروردگارم (به بندگان خود) نزدیک و اجابت‌کننده (خواسته‌های آن‌ها) است».
و در
سوره سبا آمده: «
اِنَّهُ سَمِیعٌ قَرِیبٌ؛
او شنوای نزدیک است».
۴. مقابل قریب، کلمه بعید است که موارد مختلفی از این
ماده در قرآن آمده؛ مثلاً در سوره بقره آیه ۱۷۶: «
لَفِی شِقَاقٍ بَعِیدٍ:؛
در شکافی عمیق قرار دارند» و در
سوره ابراهیم، آیه ۳: «
اُولَئِکَ فِی ضَلالٍ بَعِیدٍ؛
آن‌ها در گمراهی دوری هستند».
یقیناً در این موارد مقصود، دور بودن مکانی نیست؛ بلکه مراد، دور بودن از حقیقت و
رحمت و لطف و فیوضات الهی است.
با توجه به
آیات ذکر شده مشخص می‌شود که مقصود از «بینا بودن» و «نزدیک بودن»، معنای ظاهری این
الفاظ که در اذهان ما وجود دارد نیست؛ چون که معنای ظاهری «دیدن» این است که به وسیله
چشم صورت می‌گیرد و لازمه چشم داشتن این است که صاحب چشم دارای جسم باشد؛ هم‌چنین معنای ظاهری «نزدیک بودن» این است که دو چیز از نظر مکانی فاصله بین آن‌ها کم شود که لازمه آن نیز جسم بودن است؛ در حالی که طبق اعتقادات ما و دلالت ادله عقلی، خداوند سبحان جسم نیست، تا با چشم خود ببیند و به انسان‌ها نزدیک شود.
پس مراد از بینا بودن و نزدیک بودن این است که خداوند احاطه علمی کامل نسبت به
بندگان دارد و از احوالات آن‌ها آگاهی دارد و حتی از درون انسان‌ها نیز خبر دارد.
این‌که
امام سجاد (علیه‌السلام) در دعای
ابوحمزه ثمالی به خدای خود عرض می‌کند که: «
انّ الراحل الیک قریب المسافة؛ یعنی کسی که به سوی تو حرکت و کوچ کند، فاصله معنوی بین او تا رسیدن به
رحمت بی‌منتها و
ذات اقدس تو نزدیک می‌شود.
مقصود از نزدیکی و دوری
انسان از خداوند، نزدیکی و دوری معنوی هست، نه مسافت مکانی.
خداوند در
قرآن می‌فرماید: «
وَنَحْنُ اَقْرَبُ اِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ؛
ما از رگ گردن به او (
انسان) نزدیک‌تریم».
این مَثَلی است که خدای تعالی برای
علم او به احوال آدمی بیان کرده است و از باب
تشبیه و
مبالغه است و این نزدیکی به انسان، به علم و
قدرت است نه به مکان و مسافت.
بنابراین خداوند همیشه به انسان‌ها نزدیک است؛ یعنی کاملاً از احوالات او
خبر دارد؛ اما نزدیک شدن انسان‌ها به خدا و
تقرب معنوی آنان، به
اعمال و رفتار خودشان بستگی دارد.
۱. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، انتشارات اسراء، قم، ج۱۸، ص۵۱۸.
۲. اخلاق در قرآن، حضرت آیت‌الله مصباح یزدی، مؤسسه پژوهشی امام خمینی، ج۱، ص۲۷۲ الی ۳۰۰.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مسافت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۳/۲۳.
