• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نام‌های قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: نام‌های قرآن.

پرسش: اسامی قرآن و دلیل داشتن این اسامی چیست؟




قرآن مجید که کتاب آسمانی مسلمانان است، دارای اسامی و صفات زیادی است که بعضی از آنها توسط دانشمندان علوم قرآنی تحقیق و بیان شده است. ذکر نام‌های فراوان و اوصاف زیاد باعث شده است که بعضی اوصاف این کتاب را با نام‌های آن اشتباه گیرند؛ اما از آن‌جا که هر صفتی می‌تواند به‌صورت اسم استفاده شود، می‌توان اوصاف قرآن را جزء اسامی آن دانست.
از‌این‌رو است که در بین علمای تفسیر، اختلافات فراوانی وجود دارد و هر‌یک برای قرآن اسمائی آورده‌اند.
[۱] جوان آراسته‌، حسین، درس‌نامه علوم قرآنی‌، ص۳۶ ـ ۵۵، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.



دیدگاه‌های مختلفی درباره اسامی قرآن وجود دارد:

۲.۱ - دیدگاه طبرسی

چنان‌که مرحوم طبرسی به ذکر ۴ نام برای قرآن اکتفا کرده‌اند که عبارت‌اند از: قرآن، فرقان، کتاب، ذکر.

۲.۲ - دیدگاه ابوالفتح رازی

ابوالفتح رازی ۴۳ نام برای قرآن آورده است،
[۳] رازی، ابوالفتوح، تفسیر روح الجنان، ج۱، ص۵، چاپ اسلامیه.
که البته بعضی جنبه وصفی دارد.

۲.۳ - دیدگاه فخر رازی

فخر رازی در تفسیر کبیر، ۴۰ اسم برای قرآن ذکر نموده است.
[۴] حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشری، ج۱، ص۱۶، چاپ اول،‌ نشرمیقات‌، تهران‌، ۱۳۶۳ ش.


۲.۴ - دیدگاه سبزواری

کاشفی سبزواری هم می‌گوید: برای قرآن ۶۶ نام، از خود قرآن و ۱۲ نام ازاحادیث وجود دارد.
[۵] کاشفی سبزواری، حسین، جواهر التفسیر، ص۱۴۴، دفتر نشر میراث مکتوب‌، تهران.


۲.۵ - دیدگاه زرکشی

اما بدرالدین زرکشی نقل می‌کند که «حرالیّ» کتابی در این زمینه نوشته است و بیش از ۹۰ اسم یا وصف برای قرآن ذکر می‌کند.
[۶] معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، ص۵۰، چاپ سوم، نشر یاران، قم، ۱۳۸۵ ش.


۲.۶ - دیدگاه صاحب التمهید

صاحب التمهید از قاضی عُزَیزی، ۵۵ نام برای قرآن ذکر می‌کند که ۴۳ نام آن با نام‌هایی که مرحوم ابوالفتوح رازی بیان کرده، مشترک است.
[۷] معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، ص۵۰، چاپ سوم، نشر یاران، قم، ۱۳۸۵ ش.

این ۵۵ نام (یا وصف) از خود قرآن گرفته شده است.

۲.۶.۱ - اسامی گرفته شده از خود قرآن

ما در این‌جا به این اسامی و به آیاتی که این اسما در آن آمده است، اشاره می‌کنیم:
۱. قرآن (طه: ۲ ؛ نساء، ۸۲،...)؛
۲. فرقان (انفال ۲۹ ؛ آل‌عمران، ۳ و ۴ ؛فرقان، ۱ و...)؛
۳. کتاب (فاطر، ۲۹ ؛ نساء، ۱۰۵)؛
۴. ذکر (آل عمران، ۵۸ ؛ حجر، ۹)؛
۵. تنزیل (شعراء ۱۹۲ ؛انسان ۲۳)؛
۶. حدیث ( زمر، ۲۳؛ کهف، ۶)؛
۷. موعظه (یونس، ۵۷)؛
۸. تذکره ( حاقه، ۴۸)؛
۹. ذکری ( هود، ۱۲۰)؛
۱۰. بیان (آل عمران، ۱۳۸)؛
۱۱. هدی (بقره، ۲)؛
۱۲. شفاء (فصلت، ۴۴)؛
۱۳. حکم (رعد، ۳۷)؛
۱۴. حکمت ( احزاب، ۳۴)
۱۵. حکیم (آل عمران، ۵۸)؛
۱۶. مهیمن ( مائده، ۴۸)؛
۱۷.( جن، ۱ و ۲)؛ (دراین آیه "ادی" به کار برده نشده است و این اسم برگرفته از کلمه یهدی موجود در آیه است.)
۱۸. نور (اعراف، ۱۵۷)؛
۱۹. رحمت (نمل، ۷۷)؛
۲۰. عصمت ( آل عمران، ۱۰۳)؛ (در ذکر این نام، از آیه «و اعتصموا» استفاده شده؛ زیرا لفظ عصمت در آیه ذکر نشده است.)
۲۱. نعمت ( ضحی، ۱۱)؛
۲۲. حق (حاقه، ۵۱)؛
۲۳. تبیان (نحل، ۸۹)؛
۲۴. بصائر (قصص، ۴۳)؛
۲۵. مبارک (انبیاء، ۵۰)؛
۲۶. مجید (ق، ۱)؛
۲۷. عزیز (فصلت، ۸۷)؛
۲۸. عظیم (حجر، ۸۷)؛
۲۹. کریم (واقعه، ۷۷)؛
۳۰. سراج ( احزاب، ۴۶)؛(بنابر تفسیری که مراد از سراج منیر، قرآن باشد.)
۳۱. منیر (احزاب، ۴۶)؛
۳۲. بشیر (فصلت، ۳ و ۴)؛
۳۳. نذیر (فصلت، ۴)؛
۳۴. صراط (حمد، ۶)؛
۳۵. حبل (آل عمران، ۱۰۶)؛
۳۶. روح (شوری، ۵۲)؛
۳۷. قصص (یوسف، ۳)؛
۳۸. فصل (طارق، ۱۳)؛
۳۹. نجوم (واقعه، ۷۵ )؛ (بنابر این‌که نجوم به معنای نزول تدریجی قرآن باشد.)
۴۰. عجب ( جن، ۱)؛
۴۱. قیّم (کهف، ۱ و ۲)؛
۴۲. مبین (یوسف، ۱)؛
۴۳. علیّ (زخرف، ۴)؛
۴۴. کلام ( توبه، ۶)؛
۴۵. قول (قصص، ۵۱)؛
۴۶. بلاغ (ابراهیم، ۵۲)؛
۴۷. متشابه (زمر، ۲۳)؛
۴۸. عربی (زمر، ۲۸)؛
۴۹. بشری (نمل، ۲)؛
۵۰. عدل (انعام، ۱۱۵)؛
۵۱. امر (طلاق، ۵)؛
۵۲. ایمان (آل عمران، ۱۹۳)
۵۳. نباء (نباء، ۱ و ۲ )
۵۴. وحی (انبیاء، ۴۵)
۵۵. علم (رعد، ۳۷)


ولی از آن‌جا که ذکر چهار نام تقریباً بین کلمات همه مفسران دیده می‌شود، به همین اسامی چهار‌گانه اکتفا کرده و در مورد علت نام‌گذاری قرآن به این اسامی بحث می‌کنیم:

۳.۱ - قرآن

این واژه یا از "قَرْن‌" و یا از "قرأ" به معنای‌، جمع‌، پیوند و ضمیمه نمودن حروف و کلمات به یکدیگر در هنگام ترتیل است.‌ ("قرن الشئ بالشئ"، پیوند دادن چیزی به چیزی‌."؛ "قرأ المأ فی الحوض‌"، آب را در حوض جمع کرد.)

کتاب آسمانی حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) را قرآن می‌نامند؛ چرا‌که جمع کردن و خواندن آن بر عهده ماست.
«إِن‌َّ عَلَیْنَا جَمْعَه‌ُ و وَ قُرْءَانَه‌ُ و فَإِذَا قَرَأْنََه‌ُ فَاتَّبِع‌ْ قُرْءَانَه‌ُ و ثُم‌َّ إِن‌َّ عَلَیْنَا بَیَانَه؛ چراکه جمع کردن و خواندن آن بر عهده ماست‌؛ پس هرگاه آن را خواندیم‌، از خواندن آن پیروی کن‌، سپس بیان (و توضیح‌) آن (نیز) بر عهده ماست.» همچنین به اعتبار آن که جامع تمام علوم و حاوی جمیع احکام است، آن را قرآن می‌نامند.

۳.۲ - کتاب

کتاب‌ به معنای ضمیمه کردن و جمع کردن بعضی حروف بر بعضی دیگر به‌واسطه نوشتن است‌.؛ البته گاهی به ضمیمه کردن حروف به یکدیگر به‌صورت لفظی نیز کتاب می‌گویند؛ و به همین دلیل به آیات و کلام خدا کتاب گفته می‌شود، ولو نوشته نشود. به جهت این ضمیمه کردن و جمع کردن است که به قرآن کتاب می‌گویند.

۳.۳ - فرقان

از آن‌جا که قرآن با دلیل‌های محکمش حق را از باطل جدا می‌کند، به اسم «فرقان» نامیده شده است. یزید بن سلام از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) سؤال کرد؛ چرا قرآن را فرقان نامیده‌اند، فرمود: "زیرا آیات و سوره‌های آن متفرق است و به‌صورت الواح نازل نشده؛ ولی سایر کتب از قبیل صحف و تورات و انجیل و زبور تمام آنها در الواح و اوراق نازل شده است.
[۱۲] خسروی، موسی، احتجاجات، ترجمه جلد چهارم بحار الانوار، ج‌۱، ص۳۰۱، چاپ اول‌، نشر اسلامیه‌، تهران‌، ۱۳۷۹ ش.
همچنین چون قرآن پیروانش را به نجات و خلاص از بدبختی‌ها می‌کشاند، به او فرقان گفته‌اند؛ همچنان‌که در آیه کریمه به آن اشاره شده است:«"إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً"؛ "اگر پرهیزکار شوید، برای شما فرج و گشایشی خواهد بود".»

۳.۴ - ذکر

تعبیر از قرآن به «ذکر» ممکن است به چند جهت باشد:




۴.۱ - جهت اول

این عنوان‌، به معنای یادآوری قلبی و زبانی است.‌ این کتاب یادآوری خداست، به بندگان نسبت به فرایض و احکام، تا مال، منال، جاه و جلال دنیوی آنها را مغرور نسازد و از سعادت ابدی و نعمت اخروی محروم نشوند.

۴.۲ - جهت دوم

در کتب لغت ذکر به معنای شرف هم آمده است(العَلَاءُ و الشَّرَفُ)
[۱۵] مصباح المنیر، المتن، ص۲۰۹.
و قرآن شرف و افتخاری است برای کسی که بدان ایمان آورد و تصدیق می‌کند مفاد این آیه را:« وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ ».

۴.۳ - جهت سوم

آیاتی که راجع به حفظ قرآن از زوال و تحریف بحث می‌کند، نام ذکر را برای قرآن آورده که می‌فرماید:"قرآن کریم از این جهت که ذکر است، باطل بر آن غلبه نمی‌کند، نه روز نزولش و نه در زمان آینده، نه باطل در آن رخنه می‌کند و نه نسخ و تغییر و تحریفی که خاصیت ذکر بودنش را از بین ببرد. «إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا أَ فَمَنْ یُلْقی‌ فِی النَّارِ خَیْرٌ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً یَوْمَ الْقِیامَةِ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ"


نکته پایانی این‌که سه عنوان کتاب‌، ذکر و فرقان، برای کتاب‌های آسمانی دیگر نیز ذکر گردیده و تنها عنوان قرآن‌، به‌صورت اسم خاص برای این کتاب آسمانی مطرح است.


۱. جوان آراسته‌، حسین، درس‌نامه علوم قرآنی‌، ص۳۶ ـ ۵۵، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
۲. مترجمان‌، ترجمه، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۴، چاپ اول‌، نشر فراهانی،‌ تهران‌، ۱۳۶۰ ش.    
۳. رازی، ابوالفتوح، تفسیر روح الجنان، ج۱، ص۵، چاپ اسلامیه.
۴. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد، تفسیر اثنا عشری، ج۱، ص۱۶، چاپ اول،‌ نشرمیقات‌، تهران‌، ۱۳۶۳ ش.
۵. کاشفی سبزواری، حسین، جواهر التفسیر، ص۱۴۴، دفتر نشر میراث مکتوب‌، تهران.
۶. معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، ص۵۰، چاپ سوم، نشر یاران، قم، ۱۳۸۵ ش.
۷. معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، ص۵۰، چاپ سوم، نشر یاران، قم، ۱۳۸۵ ش.
۸. قیامة (۷۵)، آیه ۱۷ ۱۹.    
۹. مفردات راغب اصفهانی‌، ص۴۱۳ ۴۱۴، مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.    
۱۰. مکارم شیرازی و دیگران‌، تفسیر نمونه‌، ج۲۷، ص۲۹۵ ۲۹۹، دارالکتب الاسلامیة.    
۱۱. مفردات راغب اصفهانی‌، ص۴۴۰، مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.    
۱۲. خسروی، موسی، احتجاجات، ترجمه جلد چهارم بحار الانوار، ج‌۱، ص۳۰۱، چاپ اول‌، نشر اسلامیه‌، تهران‌، ۱۳۷۹ ش.
۱۳. انفال (۸)، آیه ۲۹.    
۱۴. مفردات راغب اصفهانی‌، ص۱۸۱، مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.    
۱۵. مصباح المنیر، المتن، ص۲۰۹.
۱۶. مترجمان‌، ترجمه، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۲۴، چاپ اول‌، نشر فراهانی،‌ تهران‌، ۱۳۶۰ ش.    
۱۷. فصلت (۴۱)، آیه ۴۲.    
۱۸. موسوی همدانی، سیدمحمدباقر، ترجمه تفسیر المیزان، ج‌۱۲، ص۱۵۳، چاپ پنجم، ‌دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، ۱۳۷۴ ش.    



پایگاه اسلام کوئیست، برگرفته از مقاله «نام‌های قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۱/۲.    


رده‌های این صفحه : قرآن شناسی | نام های قرآن




جعبه ابزار