• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نزول دفعی و تدریجی قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کلیدواژه: قرآن ، نزول دفعی، نزول تدریجی .
پرسش: دقیقاً چه مدت از نزول دفعی و تدریجی قرآن گذشته است؟
پاسخ:



درباره‌ی نزول دفعی قرآن همین قدر می‌دانیم که در شب قدر بوده است و از آن‌جا که قرآن می‌فرماید: ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده، پس شب قدر هم در ماه رمضان می‌باشد.


و اما این‌که شب قدر کدام شب از شب‌های ماه رمضان می‌باشد، دقیقاً معلوم نیست و اختلافاتی در این زمینه مشاهده می‌شود؛
[۱۱] آیت الله معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ص ۱۰۰ ـ ۱۲۹.
[۱۴] شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۱۸ ؟؟؟.
[۱۶] تاریخ ابی‌الفداء، ج ۱، ص ۱۱۵.
[۱۷] تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۷.
[۱۸] محمد بن جریر طبری، جامع البیان، ج ۲۵، ص ۱۰۷ و ۱۰۸.
ولی به نظر می‌رسد که در بین احتمالات موجود، این احتمال که شب بیست و سوم، شب قدر باشد، قوی‌تر است؛ زیرا روایات و قراین زیادی آن را تأیید می‌کنند.


در‌عین‌حال مشخص نیست که در چه سالی این امر مبارک اتفاق افتاد. اما می‌توان گفت:گرچه شب قدر، شب نزول قرآن در نشئه طبیعت بود، اما شب عروج پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ هم محسوب می‌شد؛ زیرا قرآن در ام الکتاب ، نزد پروردگار است و انسان تا عروج نکند نمی‌تواند قرآن را در ام الکتاب دریابد.
[۲۳] آیت الله جوادی، تفسیر موضوعی، ج ۳، ص ۱۳۹ ـ ۱۵۳.
از این‌جا می‌توان فهمید که نزول دفعی قرآن در زمان رسیدن پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ به این مرحله از کمال بوده است. بنابراین می‌توان حدس قوی زد که این نزول در همان سال اول رسالت؛ یعنی حدود ۵۶ روز بعد از بعثت بوده است.
این عدد با در نظر گرفتن زمان بعثت (۲۷ رجب) و شب قدر (۲۳ رمضان) و با فرض ۳۰ روز بودن ماه‌های رجب و شعبان به دست آمده است.


در خصوص نزول تدریجی قرآن که مقارن بعثت بوده است، به جهت اختلاف موجود در تاریخ دقیق بعثت،
[۲۹] تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۷.
[۳۰] تاریخ الخمیس، ج ۱، ص ۲۸۰ و ۲۸۱.
[۳۱] تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص ۱۱۵.
نیز اختلاف نظر وجود دارد.





۵.۱ - دیدگاه مشهور

نظر مشهور این است که پیامبر عظیم الشأن اسلام در روز دوشنبه ۲۷ رجب مطابق با اول فوریه‌ی ۶۱۰ میلادی، به رسالت مبعوث شدند
[۳۲] پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، ص ۳۶.
[۳۶] السیرة الحلبیة، ج ۱، ص ۲۳۸.
[۳۷] التمهید فی علوم القرآن، ص ۱۰۰ ـ ۱۰۷.
و در این هنگام، پنج آیه‌ی اول سوره‌ی علق بر آن حضرت نازل گردید. سپس نزول آیات دیگر قرآن به‌تدریج تا پایان عمر حضرت ادامه داشته و مدت بیست و سه سال به طول انجامیده است.

۵.۲ - دیدگاه برخی دیگر

عده‌ای بر این عقیده‌اند که زمان بعثت با زمان نزول تدریجی قرآن، به‌عنوان یک کتاب آسمانی، فرق دارد. در نظر آنان گرچه پنج آیه از سوره‌ی علق در هنگام بعثت بر پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ نازل شده، اما آن حضرت مأمور به تبلیغ عمومی نبوده است. او بعد از سه سال دعوت مخفیانه، مأمور به دعوت عمومی گردید
[۴۵] ترجمه‌ی آیتی، ج ۱، ص ۳۷۹.
[۴۶] تاریخ یعقوبی، ج ۱، ص ۳۴۳.
[۴۷] سیره‌ی ابن هشام، ج ۱، ص ۲۸۰ ؟؟؟.
و از این هنگام بود که قرآن به‌عنوان کتابی که از آسمان نازل می‌شده، به کتابت در آمد و... از‌این‌روی اگرچه بعثت در ماه رجب بوده، اما شروع نزول تدریجی قرآن، بعد از سه سال، در شب قدر از ماه رمضان بوده است.
[۵۴] شیخ مفید در شرح عقاید صدوق، ص ۵۸.
[۵۵] سید مرتضی در جواب المسائل الطرابلسیات الثالثة، ص ۴۰۵ ـ ۴۰۳.

مؤید این عقیده، روایاتی است که زمان نزول قرآن را مدت بیست سال بیان می‌کنند.
[۶۴] مستدرک الحاکم، ج ۲، ص ۶۱۰.
[۶۵] اسباب النزول، ص ۳.
[۶۷] تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۸.


۵.۲.۱ - زمان نزول تدریجی قرآن براساس دیدگاه دوم

بنابر این نظر و عقیده
[۶۸] التمهید فی علوم القرآن، ص ۱۰۰ ـ ۱۲۹.
، زمان نزول تدریجی قرآن به‌عنوان کتاب آسمانی، در سال چهارم بعثت؛ یعنی حدوداً سه سال و پنجاه و شش روز بعد از بعثت بوده و تا پایان عمر حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله؛ یعنی ۲۸ صفر سال یازدهم هجرت ادامه داشته است.


در نتیجه، با توجه به این‌که تاکنون ۱۴۲۸ سال از زمان هجرت پیامبر گذشته و بعثت پیامبر ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ تقریباً سیزده سال قبل از هجرت بوده است، اگر مبنای اول را بپذیریم، از اولین آیه‌ای که نازل شده حدوداً ۱۴۴۰ سال قمری می‌گذرد؛ و اگر مبنای دوم را بپذیریم، از نزول اولین آیه، ۱۴۳۷ سال سپری شده است.


ناگفته نماند که بنابه گزارش برخی از مورخان ، زمان بعثت در اول فوریه‌ی ۶۱۰ میلادی بوده است و از آن‌جا که اکنون در سال ۲۰۰۷ میلادی هستیم، می‌توانیم زمان نزول اولین آیه را براساس سال میلادی محاسبه نماییم.


۱. دخان (۴۴)، آیه ۳.    
۲. قدر (۹۷)، آیه ۱.    
۳. سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج ۸، ص ۱۳۰ ۱۳۴.    
۴. سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج ۲، ص ۱۴ ۲۳.    
۵. سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج ۱۳، ص ۲۲۰ و ۲۲۱.    
۶. بقره (۲)، آیه ۱۸۵.    
۷. محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، ج ۲، ص ۳۰۰.    
۸. سیره‌ی ابن هشام، ج ۱، ص ۲۳۶.    
۹. سیره‌ی ابن هشام، ج ۱، ص ۲۳۹.    
۱۰. سیره‌ی ابن هشام، ج ۱، ص ۲۴۰.    
۱۱. آیت الله معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ص ۱۰۰ ـ ۱۲۹.
۱۲. آیت‌الله خویی، البیان فی تفسیر القرآن، ج ۱، ص ۲۲۴.    
۱۳. شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج ۹، ص ۶۱.    
۱۴. شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۱۸ ؟؟؟.
۱۵. شیخ طوسی، التبیان، ج ۹، ص ۲۲۴.    
۱۶. تاریخ ابی‌الفداء، ج ۱، ص ۱۱۵.
۱۷. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۷.
۱۸. محمد بن جریر طبری، جامع البیان، ج ۲۵، ص ۱۰۷ و ۱۰۸.
۱۹. سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج ۲، ص ۲۹.    
۲۰. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، باب ۳۲ از ابواب احکام ماه رمضان، ج ۷، ص ۲۶۲، ح ۱۶.    
۲۱. خصال صدوق، ج ۲، ص ۱۰۲، محمدباقر حجتی، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، ص ۳۸ ۶۲.    
۲۲. زخرف (۴۳)، آیه ۴.    
۲۳. آیت الله جوادی، تفسیر موضوعی، ج ۳، ص ۱۳۹ ـ ۱۵۳.
۲۴. اسراء (۱۷)، آیه ۱۰۹.    
۲۵. فرقان (۲۵)، آیه ۳۲.    
۲۶. محمد (۴۷)، آیه ۲۰.    
۲۷. توبه (۹)، آیه ۱۲۷.    
۲۸. سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج ۲، ص ۱۴ ۲۳.    
۲۹. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۷.
۳۰. تاریخ الخمیس، ج ۱، ص ۲۸۰ و ۲۸۱.
۳۱. تاریخ ابی الفداء، ج۱، ص ۱۱۵.
۳۲. پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، ص ۳۶.
۳۳. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۸، ص ۱۸۹، ح ۲۱.    
۳۴. شیخ کلینی، فروع الکافی، ج ۴، ص ۱۴۹، ح ۱ و ۲.    
۳۵. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، باب ۱۵ از ابواب صوم مندوب، ج ۷، ص ۳۲۹.    
۳۶. السیرة الحلبیة، ج ۱، ص ۲۳۸.
۳۷. التمهید فی علوم القرآن، ص ۱۰۰ ـ ۱۰۷.
۳۸. بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۲۰۶، ح ۳۶.    
۳۹. حجر (۱۵)، آیه ۹۴.    
۴۰. علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ص ۳۵۳.    
۴۱. بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۵۳ ؟؟؟، ح ۷.    
۴۲. بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۱۷۹، ح ۱۰.    
۴۳. بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۱۷۷، ح ۴.    
۴۴. بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۱۹۳، ح ۲۹.    
۴۵. ترجمه‌ی آیتی، ج ۱، ص ۳۷۹.
۴۶. تاریخ یعقوبی، ج ۱، ص ۳۴۳.
۴۷. سیره‌ی ابن هشام، ج ۱، ص ۲۸۰ ؟؟؟.
۴۸. حنفی خوارزمی، المناقب، ج ۱، ص ۴۰.    
۴۹. شیخ طوسی، الغیبة، ص ۲۱۷.    
۵۰. شیخ طبرسی، مجمع البیان، ج ۲، ص ۲۷۶.    
۵۱. جلال‌الدین سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۴۰.    
۵۲. تفسیر کبیر، امام فخر رازی، ج ۵، ص ۸۵.    
۵۳. حنفی خوارزمی، المناقب، ج ۱، ص ۱۵۰.    
۵۴. شیخ مفید در شرح عقاید صدوق، ص ۵۸.
۵۵. سید مرتضی در جواب المسائل الطرابلسیات الثالثة، ص ۴۰۵ ـ ۴۰۳.
۵۶. شیخ کلینی، الاصول من الکافی، ج ۲، ص ۶۲۸، ح ۶.    
۵۷. محمد بن مسعود عیاشی، تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۸۰، ح ۱۸۴.    
۵۸. صدوق، الاعتقادات، ص ۱۰۱.    
۵۹. جلال‌الدین سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۴۰.    
۶۰. جلال‌الدین سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج ۱، ص ۴۵.    
۶۱. بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۲۵۰، ح ۳.    
۶۲. بحار الانوار، ج ۱۸، ص ۲۵۳.    
۶۳. سیدعبدالله شبر، تفسیر شبر، ص ۳۵۰.    
۶۴. مستدرک الحاکم، ج ۲، ص ۶۱۰.
۶۵. اسباب النزول، ص ۳.
۶۶. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج ۳، ص ۴.    
۶۷. تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۱۸.
۶۸. التمهید فی علوم القرآن، ص ۱۰۰ ـ ۱۲۹.



پایگاه اسلام کوئیست.    






جعبه ابزار