نسخ سنت توسط قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نسخ،
قرآن،
سنت،
دلیل شرعی،
حکم شرعی.
پرسش: مراد از نسخ سنت توسط قرآن چیست؟
پاسخ اجمالی: نسخ از جمله مسائل مهم در حوزه فهم قرآن و سنت است. در منابع دینی برای نسخ اقسامی ذکر شده است که مورد مناقشه میان دانشمندان اسلامی است از جمله این اقسام نسخ سنت به وسیله قرآن است. نسخ سنت به قرآن به این معنا است که حکم مبتنی بر سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با آمدن آیه‌ای که متضمن دستوری جدید است، برداشته شده، و حکم جدید جایگزین آن می‌گردید.
نسخ از جمله مسائل مهم و کلیدی فهم قرآن و سنت است که در
منابع تفسیری،
علوم قرآنی،
کلام و ... به آن پرداخته شده، و مورد عنایت عالمان اسلامی بوده است. برای نسخ تعاریف متعددی ارائه شده است که در یک جمع‌بندی می‌توان چنین گفت: برداشتن حکم شرعی ثابت با دلیل شرعی به وسیله حکم شرعی دیگر. به عبارت دیگر، می‌توان گفت: نسخ در حقیقت برداشته شدن حکمی از احکام ثابت دینی، یا سپری شده وقت و مدت آن حکم است.
گفتنی است که قرآن و سنت از مهم‌ترین مصادر تشریع در اسلام است که احکام شریعت براساس این دو منبع استوار است. در صدر اسلام گاه با احکامی مواجه می‌شویم که در دوره‌ای مورد عمل واقع گردیده و در زمانی دیگر ترک شده، یا منسوخ گردیدند که در ادامه به نمونه‌هایی از آن اشاره خواهیم کرد. وجود نسخ در اسلام از امور مسلم است و در این زمینه تالیفات فراوانی دیده می‌شود که به موضوع نسخ، گونه‌های نسخ، مصادیق و مسائل پیرامون آن در شریعت پرداخته‌اند. در حقیقت ثبوت نسخ در شریعت محمّدیه از
مسلّمات است که در این زمینه می‌توان از کتاب
ناسخ و منسوخ ابوبکر نحاس نام برد که وی ۱۳۸ مورد نسخ را در قرآن نشان داده است.
غالباً در منابع تفسیری و
علوم قرآنی و غیره برای نسخ چهارگونه ذکر نموده‌اند: ۱.
نسخ قرآن به قرآن، ۲.
نسخ سنت به سنت، ۳.نسخ سنت به قرآن، ۴.
نسخ قرآن به سنت.
از این اقسام چهارگانه نسخ قسم چهارم مورد مناقشه است. برخی از علمای اسلام نسخ قرآن به سنت را نپذیرفته و برخی آن‌را جایز دانسته‌اند. در این میان کسانی نیز وجود دارند که علاوه بر عدم پذیرش نسخ قرآن به سنت، نسخ سنت به قرآن را نیز جایز نشمرده‌اند.
نسخ سنت به قرآن، به این معنا است که حکم مبتنی بر سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با آمدن آیه‌ای که متضمن دستوری جدید است برداشته شده و حکم جدید جایگزین آن می‌گردید. مانند نماز خواندن مسلمانان در صدر اسلام به سمت
بیت المقدس، به دلیل آن‌که آیه‌ای در قرآن در بدو امر برای قبله مسلمانان دستوری نداده، مسلمانان تا مدتی مانند یهودیان به سوی بیت‌المقدس نماز می‌خواندند و این سنت تا مدتی جریان داشت، تا این‌که قرآن کریم به دلیل انتقادها و بهانه‌جوی‌های کافران و مشرکان دستور نماز خواندن به سوی
مکه را ابلاغ نمود و سنت نماز خواندن به سوی
قبله یهود منسوخ گردید.
از دیگر مصادیق نسخ سنت به قرآن که برخی از تفاسیر از آن یاد کرده‌اند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
•
روزه گرفتن
روز عاشورا و سه روز از هر ماه در ابتدای امر سنت بود که پس از چندی با آیه کریمه «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی اُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدیً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدی وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْه....» ، نسخ شد و روزه گرفتن
ماه رمضان واجب گردید.
• موضوع همبستری با زنان در ماه رمضان نیز از جمله مواردی از نسخ سنت با قرآن است که می‌توان به آن اشاره کرد. از آن‌جا که سنت حرمت همبستری در ماه مبارک رمضان مشکلاتی را فراروی مسلمانان قرار داده بود، خداوند تبارک و تعالی با آیه مبارکه «اُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیامِ الرَّفَثُ اِلی نِسائِکُمْ هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ اَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ اَنَّکُمْ کُنْتُمْ تَخْتانُونَ اَنْفُسَکُمْ فَتابَ عَلَیْکُمْ وَ عَفا عَنْکُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَ ابْتَغُوا ما کَتَبَ اللَّهُ لَکُم»، این سنت را نسخ نمود.
•از دیگر نمونه‌ها مسئله
فرزندخواندگی است که در دوران جاهلیت و
اسلام معمول بود و با آیه شریفه «ادْعُوهُمْ لِآبائِهِمْ هُوَ اَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ»، نسخ گردید.
•از دیگر مواردی که گفته شده است در آن نسخ اتفاق افتاد، موضوع برگرداندن زنان ملحق شده به مسلمانان به
قریش بود. طبق پیمانی که
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با مشرکان در «
حدیبیه» امضا نمود، یکی از مفاد آن برگرداندن کسانی بود که از مکه به مسلمانان می‌پیوستند. نزول آیه مبارکه: «فَلا تَرْجِعُوهُنَّ اِلَی الْکُفَّار»،
به این تعهد پایان داد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «نسخ سنت توسط قرآن» تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۹/۲۲.
