هدف از جاودانگی انسان در بهشت یا جهنم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: جاودانگی، بهشت و جهنم، انسان، خداوند.
پرسش: خداوند جهانی را خلق کرده و انسان‌هایی پا به دنیا گذاشتند و روزی همه می‌میرند و گروهی وارد بهشت و دیگری به جهنم می‌روند، واقعاً بعد از این داستان چه می‌شود؟
پرسش اصلی این است که: هدف از جاودانگی و خلود انسان در بهشت یا دوزخ چیست؟
پاسخ: جاودانگی،
هدف و مطلوب بالذات انسان‌هاست، خود آن به عنوان یک هدف است، دیگر چرایی نسبت به آن راه ندارد. این فطرتی است که خداوند در وجود انسان‌ها این‌گونه قرار داده است.
اما درباره هدف از جاودانگی نسبت به خداوند، باید گفت:
علت غایی همواره به
علت فاعلی برمی‌گردد و براساس آیات و روایات، خداوند از
خلقت انسان یک هدف ادنی دارد و آن این است که خداوند
عبادت شود و یک هدف وسطی دارد و آن رسیدن به
رحمت واسعه الهی است که بهشت از مصادیق اکمل آن است؛ و یک هدف اعلی داشته و این هدف عبارت است از حب الله به ذات خود که به دنبال آن، حب به آثار ذات خود و شناخته شدن خود دارد؛ و این هدف عالی همان‌گونه که نسبت به نظام این
جهان جریان دارد، نسبت به آن جهان نیز جریان دارد و حب الله بر ذات خود و
معرفت خود باعث می‌شود که انسان را جاودانه قرار دهد؛ ازاین‌رو جاودانه قرار دادن انسان برخلاف ادله نیست؛ بلکه براساس
حکمت او و به مقتضای ابدیت و جاودانگی اوست.
قبل از پاسخ به این پرسش ذکر دو نکته لازم است:
در
قیامت جمعی از انسان‌ها به
بهشت و جمعی دیگر به
جهنم می‌روند. کسانی که به بهشت رفته‌اند، در آنجا جاودان‌اند؛ اما کسانی که وارد دوزخ شده‌اند، اکثر آنان از
عذاب الهی نجات یافته، وارد بهشت می‌شوند و تعدادی در جهنم باقی می‌مانند؛ زیرا در
قرآن کریم، گروه‌هایی همانند
مشرکان،
کافران و تکذیب‌کنندگان آیات الهی، تهدید به عذاب جاوید و ابدی شده‌اند و براساس فرازی از
دعای کمیل، خلود در عذاب مختص معاندان است؛ یعنی کسانی که
حق و حقیقت برای آنان روشن شده است، اما از روی عناد و لجاجت به راه
باطل ادامه می‌دهند: «
وَ اَنْ تُخَلِّدَ فِیهَا الْمُعَانِدِینَ» و محتمل است خداوند تمام
گناه‌کاران را پس از مدتی، از
عذاب خود نجات دهد و مقتضای
رحمت الهی همین است.
بنابراین آنچه مسلم است، خلود و جاودانگی در بهشت است.
در
زندگی این
جهان برای انسان حالت خستگی، دلزدگی و ملال پدید می‌آید و انگار
انسان گم‌کرده‌ای دارد که در پی آن است و به هر چیزی می‌رسد می‌پندارد آن را یافته است و به او دل می‌بندد؛ اما پس از مدتی احساس می‌کند که او نیست؛ لذا احساس خستگی و ملال بر انسان عارض می‌شود و به دنبال چیز دیگر می‌رود؛ اما در جهان آخرت هیچ‌گاه خستگی و ملال بر انسان عارض نمی‌شود و قرآن کریم به این
حقیقت اشاره دارد: «
لَا یَبْغُونَ عَنْهَا حِوَلًا»؛
یعنی هرگز تقاضای نقل مکان از آنجا نمی‌کنند و لذا
اهل بهشت با اینکه همیشه در بهشت‌اند، هرگز ملول نمی‌شوند.
سرّ امر در این حقیقت نهفته است: حالت گم‌کردگی انسان در این جهان ناشی از آن است که هنوز انسان به دلداده واقعی و گمشده واقعی خود نرسیده است و لذا انسان همواره در حال تکاپو و تلاش برای رسیدن به آن است و به هر چیزی می‌رسد، گمشده واقعی خود را در او نمی‌یابد؛ اما در جهان آخرت انسان به معشوق واقعی خود که همان وصول به لقای رب‌العالمین است، نائل می‌گردد و با رسیدن انسان به معشوق واقعی خود، می‌آرمد و دیگر در تکاپوی چیز دیگری برنمی‌آید.
اما
هدف از جاودانگی چیست؟ مسئله دو بُعد دارد. یک بُعد آن به انسان برمی‌گردد که هدف انسان از جاودانگی چیست؟ بُعد دیگر آن به خداوند برمی‌گردد خداوند به عنوان خالق جاودانگی، هدف او از این
خلق چیست؟
اما نسبت به انسان، جاودانگی مطلوب بالذات انسان‌هاست و هر انسانی بالفطرة طالب جاودانگی است و لذا انسان مایل است که عمر بیش‌تری بکند
و فرزندی داشته باشد که با بودن او بعد از خودش احساس جاودانگی خود را می‌کند؛ زیرا فرزند بمثابه امتداد وجود خود انسان است. بنابراین جاودانگی، هدف و مطلوب بالذات انسان‌هاست، خود آن به عنوان یک هدف است، دیگر چرایی نسبت به آن راه ندارد. این فطرتی است که
خداوند در وجود انسان‌ها این‌گونه قرار داده است.
اما هدف از جاودانگی نسبت به خداوند، در
فلسفه اسلامی بحثی در باب غایات مطرح شده است. اینکه علت غایی همواره به علت فاعلی برمی‌گردد و براساس
آیات و
روایات، خداوند از خلقت انسان یک
هدف ادنی دارد و آن این است که خداوند
عبادت شود «
وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلاَّ لِیَعْبُدُون»
و یک
هدف وسطی دارد و آن رسیدن به رحمت واسعه الهی است که
بهشت از مصادیق اکمل آن است. «
اِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ».
و یک
هدف اعلی داشته است که در
حدیث قدسی آمده است: «
کُنْتُ کَنزا مَخفّیا فَاَحبَبْتَ اَن اُعْرَف فَخَلَقْتُ الخلَقَ لاُِعرَف» و این هدف اعلی عبارت است از حب الله به ذات خود
به دنبال آن
حب به آثار ذات خود و شناخته شدن خود دارد؛ و این هدف عالی همان‌گونه که نسبت به نظام این جهان جریان دارد، نسبت به آن جهان نیز جریان دارد و
حب الله بر ذات خود و
معرفت خود باعث می‌شود که انسان را جاودانه قرار دهد؛ ازاین‌رو جاودانه قرار دادن انسان برخلاف ادله نیست؛ بلکه براساس
حکمت او و به مقتضای ابدیت و جاودانگی اوست.
۱. ترجمه تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ترجمه سیدمحمدباقر همدانی، قم، جامعه مدرسین، چ۹، ۱۳۷۶، ج۱، ص۶۲۲، ج۳، ص۱۷۱، ج۱۱، ص۲۷، ج۱۲، ص۱۴۷.
۲ مجموعه آثار، مطهری، مرتضی، ج۴، بخش معاد، قم، انتشارات صدرا.
۳. تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج۴ و ۵، جوادی آملی، قم، نشر اسراء، ۱۳۸۱.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «هدف از جاودانگی انسان در بهشت یا جهنم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۰۶. سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «هدف از جاودانگی انسان در بهشت یا جهنم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۴/۲۳.
