اراده و اختیار انسان بعد از مرگ
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه:اراده انسان،اختیار،مختاربودن انسان، مرگ.
پرسش :آیا انسان پس از
مرگ نیز دارای
اراده و
اختیار است؟
با توجه به اینکه داشتن اختیار از خصوصیات
روح انسانی است، وجود اختیار پس از مرگ هم امری معقول به نظر میرسد. در این باره توضیح بفرمایید.
در پاسخ به این سؤال ابتدا نکتهای که باید در نظر داشت این است که وجود
انسان در عالم پس از مرگ چگونه است؟ آیا مانند زندگی دنیا یا به گونه دیگری است؟
در این باره عقل به طور اجمال درک میکند که زندگی در عالم پس از مرگ باید به شکل بسیار تکامل یافتهتری باشد. اما
عقل اطلاع دقیقی از آن نمیتواند در اختیار ما قرار دهد؛ از اینرو اطلاع دقیق در این موضوعات فقط از طریق
علوم وحیانی به دست میآید. به نظر میرسد با توجه به مجموعه آیات و روایات میتوان به یک جمع بندی رسید و آن اینکه از یک سو بر اساس متون دینی،
عالم آخرت صحنه نمایش نتیجه اعمال و کارها است:«امروز هر کس در برابر کاری که انجام داده است پاداش داده میشود؛ امروز هیچ ظلمی نیست؛ خداوند سریع الحساب است».
«پس هر کس هموزن ذرّهای کار خیر انجام دهد آنرا میبیند! و هر کس هموزن ذرّهای کار بد کرده آنرا میبیند».
محیط و حوزه عالم پس از مرگ محیط و حوزه عمل و فعالیت نیست.
امام علی (علیه السلام) میفرماید:«امروز(
دنیا ) عمل و کار است بدون دیدن نتیجه و حساب؛ و فردا(عالم آخرت) حساب و دیدن نتیجه است، بدون اینکه عمل و کاری در آنجا صورت گیرد».
بنابر این، از آنجا که محیط عالم آخرت مانند دنیا، محیط عمل برای به دست آوردن نتیجه نیست؛ قهرا برخوردار بودن از حق انتخاب برای عمل در آنجا وجود ندارد؛ زیرا موضوع این نوع اراده و اختیار در آنجا وجود ندارد.
اما از سوی دیگر انسان در عالم آخرت موجود جامد و بیروح نیست؛ بلکه از برترین حیات برخوردار است.
قرآن کریم میفرماید:«این زندگی دنیا چیزی جز سرگرمی و بازی نیست و زندگی واقعی سرای آخرت است، اگر میدانستند».
نتیجه اینکه انسان هر چند در عالم پس از مرگ از اراده و اختیار برخوردار است، اما دایره اراده و حوزه حق انتخاب مانند دنیا نیست که هر هدفی را میتواند مد نظر قرار دهد هر وسیلهای را برای رسیدن به آن هدف میتواند اراده و اختیار کند.
توضیح اینکه انسانها پس از مرگ دو دستهاند:
۱. گروهی گرفتار عذابهای دردناک هستند. این عده به جهت احاطه همه جانبه عذاب بر آنها، دامنه فعالیت آنها بسیار محدود است. و شرایطی تقریباً جبری بر آنها حاکم است. و آنها محکوم به تحمل
عذاب هستند و راه فراری برای آنها وجود ندارد. قرآن کریم در مورد کیفیت ورود
اهل دوزخ به
جهنم میفرماید:«-ندا میرسد- او را بگیرید و دربند و زنجیرش کنید! سپس او را در دوزخ بیفکنید! بعد او را به زنجیری که هفتاد ذراع است ببندید».
همچنین جهت هشدار به مؤمنان میفرماید:«ای کسانی که
ایمان آوردهاید خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسانها و سنگها است نگهدارید؛ آتشی که فرشتگانی بر آن گمارده شده که خشن و سختگیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمیکنند و آنچه را فرمان داده شدهاند (به طور کامل) اجرا مینمایند».
۲. گروه دیگر در نعمتهای بیکران بهشتی هستند. این عده هر چند به لحاظ وجود تنوع بینظیر
نعمتهای بهشتی در جهت بهرهگیری از آنها دارای اختیار و اراده تام و کامل هستند:«آنچه بخواهند نزد پروردگارشان برای آنان موجود است و این است جزای نیکوکاران».
«باغهایی از
بهشت جاویدان است که همگی وارد آن میشوند نهرها از زیر درختانش میگذرد هر چه بخواهند در آنجا هست خداوند پرهیزگاران را چنین پاداش میدهد».
اما چیزی که باید در نظر داشت این است که انسانهای بهشتی به دلیل
تکامل وجودی ، چیزی که خلاف تکامل وجودی باشد اراده نمیکنند. به بیان دیگر، دست کم به این درجه میرسند که ارادهای خلاف
اراده خداوند ندارند.
نتیجه اینکه هر چند انسان در عالم پس از مرگ از اختیار و اراده بهرهمند است؛ اما اراده و اختیار او مانند اراده و اختیار در این دنیا نیست که هر چیزی (حتی اگر بر خلاف
رضایت خداوند باشد) را میتواند اراده کند و تا حدودی نیز موفق به انجام آن میشود؛ در عالم آخرت چنین چیزی وجود ندارد؛ حال یا از این جهت است که انسانها به تکامل رسیدند و چنین ارادهای در آنها محقق نمیشود؛ یا از این جهت است که امکان انجام چنین اموری در آنجا وجود ندارد.
پایگاه اسلام کوئست