تعمیم معنای سنت به احادیث اهلبیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: سنت،
اهلبیت،
حدیث،
حجیت.
پرسش: به چه دلیل «سنت» شامل
احادیث اهلبیت (علیهالسّلام) نیز میشود؟
برای اثبات مرجعیت علمی و دینی اهلبیت (علیهالسّلام) و حجّیتِ قول و فعل و تقریر آنان (همانند پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)) و تعمیم سنّت به احادیثی که از اهل بیت (علیهالسّلام) نقل میشود، دلایل فراوانی از کتاب خدا و سخنان پیامبر خدا وجود دارد که پرداختن به همه آنها در این مقال نمیگنجد.
در اینجا تنها به سه دلیل روشن اشاره داریم:
احادیثی که بر وجوب تمسّک به اهل بیت (علیهالسّلام) دلالت دارند،
متواتر معنوی هستند که قطعیترین آنها از نظر سند و روشنترینشان از نظر دلالت، «
حدیث ثقلین» است.
در این حدیث، پیامبر خدا، اهل بیت خود را «همتای قرآن» به مردم معرّفی میکند و مکرّر تأکید میفرماید که تمسّک به قرآن و
عترت، در کنار هم، مانع از گمراهی امّت اسلامی پس از وی خواهد شد:
انّی تارِکٌ فیکُم ما ان تَمَسَّکتُم بِهِ لَن تَضِلّوا بَعدی، احَدُهُما اعظَمُ مِنَ الآخَرِ؛ کِتابَ اللّهِ حَبلٌ مَمدودٌ مِنَ السَّماءِ الَی الاَرضِ، و عِترَتی اهلَ بَیتی، و لَن یَتَفَرَّقا حتّی یَرِدا عَلَیَّ الحَوضَ؛
من در میان شما چیزی بر جای میگذارم که تا وقتی بدان چنگ زنید، هرگز، پس از من، گمراه نخواهید شد. یکی از این دو با عظمتتر از دیگری است: کتاب خدا که ریسمانی است کشیده شده از
آسمان به
زمین (و
[
دوم
]
عترت که همان اهل بیت مناند. این دو، هرگز از یکدیگر جدا نمیشوند تا آنگاه که در کنار حوض
[
کوثر
]
بر من درآیند.
نخستین پیامروشن این حدیث و سایر احادیثی که بر وجوب تمسّک
مسلمانان به اهل بیت (علیهالسّلام) دلالت دارند،
مرجعیت علمی و دینی آنان و حجّیت رهنمودهایشان در کنار قرآن و رهنمودهای
پیامبر اسلام است.
دلیل دوم بر مرجعیت علمی و دینی اهلبیت (علیهالسّلام)، روایاتی است که دلالت دارند بر اینکه آنان، وارث دانش پیامبر خدا، بلکه وارث علوم همه انبیای الهیاند.
این روایات نیز فوق حدّ «
استفاضه» هستند و شاید متتبّع، بتواند «
تواتر معنوی» آنها را اثبات نماید و به هر حال، صدور مضمون آنها از پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، قطعی است. به نمونههایی از این روایات، اشاره میکنیم:
مسعدة بن صدقه از
امام علی (علیهالسّلام) روایت کرده است:
«انَّ العِلمَ الَّذی هَبَطَ بِهِ آدَمُ و جَمیعَ ما فُضِّلَت بِهِ النَّبِیّونَ مُحَمَّدٍ (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، فَاَینَالی خاتَمِ النَّبِیِّینَ فی عِترَةِ یُتاهُ بِکُم؟! بَل اینَ تَذهَبونَ؟!
همانا آن علمی که
آدم (علیهالسّلام) آن را با خود فرود آورد، و تمام آن چیزهایی که مایه برتری پیامبران تا خاتم پیامبران شده، همگی در خاندان محمّد (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) است. پس، چرا سرگردانید؟! و به کجا میروید؟!»
زراره و
فُضَیل از
امام باقر (علیهالسّلام) روایت کردهاند:
«انَّ العِلمَ الَّذی نَزَلَ مَعَ آدَمَ (علیهالسّلام) لَم یُرفَع، وَ العِلمُ یُتَوارَثُ، وکانَ عَلِیٌّ (علیهالسّلام) عالِمَ هذِهِ الاُمَّةِ، و انَّهُ لَم یَهلِک مِنّا عالِمٌ قَطُّ الّا خَلَفَهُ مِن اهلِهِ مَن عَلِمَ مِثلَ عِلمِهِ، او ما شاءَ اللّهُ؛
آن علمی که با آدم (علیهالسّلام) فرود آمد، دیگر بالا نرفت. این علم، از یکی به دیگری به ارث میرسد و علی علیه السلام، عالم این امّت بود. هرگز هیچ عالمی از ما نمیمیرد، مگر آن که از خاندان او کسی جانشینش میشود که همانند علم او را داشته باشد یا آن مقدار
علم او را که خدا بخواهد.»
باقر ابو بصیر، صحابی امام باقر (علیهالسّلام) میگوید:
«دَخَلتُ عَلی ابی جَعفَرٍ (علیهالسلام)، فَقُلتُ لَهُ: انتُم وَرَثَةُ رَسولِ اللّهِ (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)؟
قالَ: نَعَم.
قُلتُ: رَسولُ اللّهِ (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) وارِثُ الاَنبِیاءِ، عَلِمَ کلَّ ما عَلِموا؟
قالَ لی: نَعَم؛
خدمت امام باقر (علیهالسّلام) رسیدم و گفتم: آیا شما وارثان پیامبر خدا هستید؟
فرمود: «آری».
گفتم: آیا پیامبر خدا، وارث همه علومی است که انبیا داشتند؟
فرمود: «آری».»
سومین دلیل تعمیم معنای «سنّت» به احادیث اهل بیت (علیهالسّلام)، آن دسته از روایات ایشان است که در آنها تصریح شده است که هر حدیثی از آنان صادر شود، حدیث پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و روایت شده از اوست. اینک نمونههایی از این روایات:
در روایتی به نقل از
جابر، آمده است:
قُلتُ لِاَبی جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ الباقِرِ (علیهالسّلام): اذا حَدَّثتَنی بِحَدیثٍ فَاَسنِدهُ لی.
فَقالَ: حَدَّثَنی ابی، عَن جَدّی، عَن رَسولِ اللّهِ (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، عَن جَبرَئیلَ (علیهالسلام)، عَنِ اللّهِ (عزوجل)، و کُلُّ ما اُحَدِّثُکَ بِهذَا الاِسنادِ؛
به ابوجعفر امام باقر (علیهالسّلام) گفتم: هر گاه برایم حدیثی میفرمایی، سند آن را نیز برایم ذکر نما.
فرمود: «پدرم، از جدّم، از پیامبر خدا، از جبرئیل (علیهالسلام)، از خداوند (عزوجل)، مرا حدیث کرده است، و هر حدیثی که برای تو میگویم، با همین سند است».
هشام بن سالم و حمّاد بن عثمان و دیگران، روایت کردهاند:
سَمِعنا ابا عَبدِ اللّهِ (علیهالسّلام) یَقولُ: حَدیثی حَدیثُ ابی، و حَدیثُ ابی حَدیثُ جَدّی، و حَدیثُ جَدّی حَدیثُ الحُسَینِ، و حَدیثُ الحُسَینِ حَدیثُ الحَسَنِ، و حَدیثُ الحَسَنِ حَدیثُ امیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام، و حَدیثُ امیرِ المُؤمِنینَ (علیهالسّلام) حَدیثُ رَسولِ اللّهِ (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، و حَدیثُ رَسولِ اللّهِ (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) قَولُ اللّهِ (عزوجل)؛
از
امام صادق (علیهالسّلام) شنیدیم که میفرماید: «حدیث من، حدیث پدرم است، و حدیث پدرم، حدیث جدّم، و حدیث جدّم، حدیث حسین، و حدیث حسین، حدیث حسن، و حدیث حسن، حدیث امیر مؤمنان (علیهالسلام)، و حدیث امیر مؤمنان (علیهالسلام)، حدیث پیامبر خدا، و حدیث پیامبر خدا، سخن خداوند (عزّوجلّ) است».
بر این اساس، از دیدگاه پیروان اهل بیت (علیهالسّلام)، سنّت به معنای: «قول، فعل و تقریر پیامبر خدا و اهل بیت ایشان» است، و امامانِ اهل بیت، سنّت پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) را تا سال ۲۶۰ هجری (که آغاز
غیبت آخرین امامِ این خاندان است) به امّت اسلام، عرضه کردهاند. در نتیجه، تمسّک به اهل بیت (علیهالسّلام)، در واقع، کاملترین شکل تمسّک به سنّت و سیره پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) است.
حدیثنت، برگرفته از مقاله «تعمیم معنای سنت به احادیث اهلبیت» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۴/۱۹.