• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حج در تورات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


کلیدواژه: حج، کعبه، تورات، حضرت ابراهیم، هاجر، یهود، انبیا، اسماعیل.

پرسش: آیا در تورات به کعبه و داستان هاجر و اسماعیل اشاره شده است؟ آیا در دین یهود نیز فریضه حج وجود دارد؟ آیا پیامبران نیز بر گرد کعبه طواف کرده و حج بجا آورده‌اند؟

پاسخ: تورات در مورد داستان هاجر و اسماعیل (علیه‌السلام) و عنایات خاص الهی به آنان، مطالبی را بیان می‌کند. این مطالب، با وجود تفاوت‌های اندک؛ شباهت‌های بسیاری با قرآن و روایات دارد. اما تورات به ساخت کعبه توسط ابراهیم و اسماعیل (عليه‌السلام)، اشاره‌ای نکرده است. به نظر می‌رسد حج به معنای «گرد هم‌ آمدن یهودیان» در تورات وجود دارد. و منابع اسلامی به طواف کعبه و حج برخی انبیای الهی اشاره کرده‌اند.



در تورات درباره داستان هجرت هاجر و اسماعیل (عليه‌السلام) و عنایات خاص الهی به آنان، چنین آمده است:

«یک روز ساره متوجه شد که اسماعیل، پسر هاجر مصری، اسحاق را اذیت می‌کند، پس به ابراهیم گفت: این کنیز و پسرش را از خانه بیرون کن... اما خدا به ابراهیم فرمود: درباره پسر و کنیزت آزرده خاطر مباش. آنچه ساره گفته است انجام بده؛ ... از آن پسر (اسماعیل) نیز قومی به وجود خواهم آورد، چون او نیز پسر تو است. پس ابراهیم صبح زود برخاست و نان و مشکی پُر از آب برداشت و بر دوش هاجر گذاشت، و او را با پسر روانه ساخت. هاجر به بیابان بئر شِبَع رفت و در آن‌جا سرگردان شد، وقتی آب مشک تمام شد، هاجر پسرش را زیر بوته‌ها گذاشت و خود حدود صد متر دورتر از او نشست و با خود گفت: نمی‌خواهم ناظر مرگ فرزندم باشم و زار زار گریست. آن‌گاه خدا به ناله‌های پسر توجه نمود و فرشته خدا از آسمان هاجر را ندا داده، گفت: ای هاجر، چه شده است؟ نترس؛ زیرا خدا ناله‌های پسرت را شنیده است. برو و او را بردار و در آغوش بگیر. من قوم بزرگی از او به وجود خواهم آورد. سپس خدا چشمان هاجر را گشود و او چاه آبی در مقابل خود دید. پس به طرف چاه رفته، مشک را پُر از آب کرد و به پسرش نوشانید خداوند با آن نوجوان بود. (او) بزرگ شد. در آن بیابان ساکن شده تیرانداز گردید. در صحرای پاران ساکن شد و مادرش از سرزمین مصر برای او زن گرفت».
[۱] پیدایش، ۲۱:۹ - ۲۱.

این تبیین با وجود تفاوت‌های اندک؛ شباهت‌های بسیاری با قرآن و روایات دارد. با وجود این شباهت‌ها، اما تورات به ساخت کعبه توسط ابراهیم و اسماعیل (عليه‌السلام)، اشاره‌ای نکرده است.

معبد سلیمان به وسیله حضرت سلیمان (عليه‌السلام) ساخته شده بود و نقش کلیدی برای یهودیان داشت.این معبد امروزه در طول تاریخ و به جهت جنگ‌ها به صورت کامل از بین رفت و چیزی از آن وجود ندارد،به همین جهت؛ بسیاری از احکام مرتبط با معبد، تغییر یافته است.

به نظر می‌رسد حج به معنای «گرد هم‌ آمدن یهودیان» در تورات وجود دارد: «سه بار در سال برای من جشن بگیر: أ. عید فطیر را در ماه آویو - نیسان (بهار) که در آن زمان از مصر بیرون آمدی. همان‌گونه که به تو دستور دادم رعایت کرده، هفت روز فطیر بخور و در پیشگاه من دست خالی حضور نیابید. ب. عید درو، نوبرهای محصولاتت که در کشتزار کشت می‌کنی. ج. عید جمع‌آوری (محصولات) در پایان سال؛ یعنی موقعی که محصولاتت را از کشتزار جمع‌آوری می‌کنی. سه بار در سال هر مذکری از تو در پیشگاه سرور عالم، خداوند حضور یابد».
[۲] خروج، ۲۳:۱۴- ۱۷.


طواف کعبه توسط انبیای الهی براساس منابع اسلامی
براساس قرآن کریم، پیامبران نیز باید به طواف کعبه می‌آمدند؛ زیرا این اولین خانه‌ای بود که برای عبادت ساخته شده بود.
[۳] آل‌عمران/سوره۳، آیه۹۶.    
هم‌چنین حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) از همگان خواست تا به طواف آن بروند.
[۴] حج/سوره۲۲، آیه۲۷.    


در روایات اسلامی نیز به طواف و حج برخی انبیای الهی بر دور کعبه اشاره کرده‌اند که به تعدادی از آنها اشاره می‌شود:

۵.۱ - حدیثی از امام باقر

از امام باقر (عليه‌السلام) سؤال شد: آیا پیش از بعثت پیامبر (صلي‌الله‌عليه‌وآله) خانه خدا زیارت می‌شد؟ فرمود: «آری، نمی‌دانند که مردم، پیشتر هم حج می‌گزاردند و ما به شما خبر می‌دهیم که آدم، نوح و سلیمان (عليه‌السلام)، همراه با جن و انس و پرندگان، حج خانه خدا کرده‌اند. موسی (عليه‌السلام) سوار بر شتری سرخ‌مو، حج گزارد، در حالی‌که می‌گفت: لبیک، لبیک!. همانا خانه خدا، همان‌گونه است که خداوند متعال فرموده: "نخستین خانه‌ای که برای مردم قرار داده شد، خانه‌ای است که در مکه است. مبارک و هدایتگر جهانیان است"».
[۵] عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، هاشم، ج۱، ص۱۸۶، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.    


۵.۲ - روایتی از ابن عباس

ابن عباس نقل می‌کند: زمانی که پیامبر خدا، هنگام حج از وادی عُسْفَان‌ (عسفان، منطقه‌ای میان شهر مکه و شهر مدینه است)
[۶] طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق، حسینی‌، سید احمد، تهران، ج۵، ص۱۰۰، کتاب‌فروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
عبور کرد، فرمود: «ای ابوبکر ! این، کدام وادی است؟». گفت: وادی عسفان. فرمود: «هود و صالح (عليه‌السلام) نیز، سوار بر شترانی سرخ‌مو، که زمام آنها از لیف خرما بود و پوشش آنان، عبا و ردایشان راه‌راه بود، بر این وادی گذشته‌اند، در حالی‌که لبیک می‌گفتند و برای حج خانه خدا می‌رفتند».
[۷] أحمد بن محمد بن حنبل، فضائل الصحابة، محقق، محمد عباس، وصی الله، ج۳، ص۴۹۵، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.


۵.۳ - حدیثی دیگر از امام باقر

امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: «موسی بن عمران (عليه‌السلام) حج گزارد؛ در حالی‌که همراهش هفتاد پیامبر از بنی‌اسرائیل بودند که زمام شترشان از لیف بود، لبیک می‌گفتند و کوه‌ها پاسخ لبیکشان را می‌دادند و بر دوش موسی (علیه‌السلام) دو عبای پنبه‌ای بود و می‌گفت: "لبیک عبدک ابن عبدک"؛ لبیک، بنده تو فرزند بنده تو!».
[۸] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، ج‌۴، ص‌۲۱۴، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    


۵.۴ - حدیثی از امام صادق

امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «موسای پیامبر (عليه‌السلام) بر کناره‌های روحاء (منطقه‌ای است بین مکه و مدینه)،
[۹] واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق، مصحح، شیری، علی، ج ۴، ص ۶۷، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.‌    
گذر کرد، در حالی‌که بر شتری سرخ‌مو که زمامش از لیف خرما بود، سوار بود و بر دوشش دو عبای قطوانی بود و می‌گفت: «لبیک یا کریم لبیک؛ لبیک! ای بزرگوار، لبیک!»؛ و یونس بن متی (عليه‌السلام) بر کناره‌های روحاء گذر کرد، در حالی‌که می‌گفت: «لبیک کشاف الکرب العظام لبیک؛ لبیک! ای برطرف‌کننده اندوه‌های بزرگ، لبیک». عیسی بن مریم بر کناره‌های روحاء گذشت، در حالی‌که می‌گفت: «لبیک عبدک ابن أمتک لبیک؛ لبیک، بنده‌ات و فرزند بنده‌ات، لبیک». و محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بر کناره‌های روحاء، گذر کرد، در حالی‌که می‌گفت: «لبیک ای دارنده همه تعالی‌ها، لبیک!».
[۱۰] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، ج‌۴، ص‌۲۱۳، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    


۵.۵ - حدیثی از امام باقر

امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: «سلیمان بن داوود (علیه‌السلام) همراه جن و انس و پرندگان و بادها، خانه خدا را حج نمود و بر کعبه، قباطی (نوعى پارچه سفید و نازک بود که از مصر می‌آوردند)
[۱۱] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، مصحح، میردامادی، جمال الدین،‌ ج۷، ص۳۷۳، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.    
پوشاند.
[۱۲] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، ج‌۲، ص‌۲۳۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    


۵.۶ - حدیثی از امام رضا

امام رضا (علیه‌السلام) فرمودند: « خضر (علیه‌السلام) از آب حیات نوشید. پس زنده است و نمی‌میرد، تا در صور، دمیده شود. همانا او هر سال، در موسم حج، حضور می‌یابد و همه عبادات را انجام می‌دهد و در عرفات، وقوف می‌کند و به دعای مؤمنان، آمین می‌گوید...».
[۱۳] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، ج۲، ص۳۹۰، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.    
[۱۴] قطب الدین راوندی، سعید بن عبدالله، الخرائج و الجرائح، ج۳، ص۱۱۷۴، قم، مؤسسه امام مهدی (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.    


۱. ↑ پیدایش، ۲۱:۹ - ۲۱.
۲. ↑ خروج، ۲۳:۱۴- ۱۷.
۳. ↑ آل‌عمران/سوره۳، آیه۹۶.    
۴. ↑ حج/سوره۲۲، آیه۲۷.    
۵. ↑ عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر عیاشی، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، هاشم، ج۱، ص۱۸۶، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.    
۶. ↑ طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق، حسینی‌، سید احمد، تهران، ج۵، ص۱۰۰، کتاب‌فروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.    
۷. ↑ أحمد بن محمد بن حنبل، فضائل الصحابة، محقق، محمد عباس، وصی الله، ج۳، ص۴۹۵، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
۸. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، ج‌۴، ص‌۲۱۴، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۹. ↑ واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق، مصحح، شیری، علی، ج ۴، ص ۶۷، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.‌    
۱۰. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، آخوندی، محمد، ج‌۴، ص‌۲۱۳، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.    
۱۱. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، مصحح، میردامادی، جمال الدین،‌ ج۷، ص۳۷۳، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.    
۱۲. ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، ج‌۲، ص‌۲۳۵، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.    
۱۳. ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، محقق، مصحح، غفاری، علی‌اکبر، ج۲، ص۳۹۰، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.    
۱۴. ↑ قطب الدین راوندی، سعید بن عبدالله، الخرائج و الجرائح، ج۳، ص۱۱۷۴، قم، مؤسسه امام مهدی (ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.    


پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «حج در تورات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶.    



جعبه ابزار