داوری درباره بلاها
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: زلزله، داوری،
بلا،
مصیبت، امتحان الهی،
آزمایش الهی، غضب الهی.
پرسش: آیا اینکه زلزله یک
امتحان الهی یا یک نوع
غضب الهی است، این باور و عقیده دلایل قرآنی و فقهی دارد؟
پاسخ: گاهی خداوند متعال برای
تربیت و پرورش و
رشد فضائل اخلاقی انسان، بلاها و مصائب را میفرستد تا استعدادهای نهفته به سبب آن شکفته شود و افراد در برابر آن یاد بگیرند تا از خود
استقامت و پایداری نشان دهند و زنگ بیدارباشی باشد، که انسانها در سایه آن از
خواب غفلت بیدار شوند. گاهی این بلاها و
مصائب، دستآورد خود انسانهاست. قرآن کریم تصریح میکند که در نظام آفرینش،
انسان به وسیله «
شر» و «
خیر» آزمایش میشود. همچنین
گناه و کردار ناشایسته انسان، به طور طبیعی و تکوینی نه تنها در مورد شخص
گنهکار تأثیر بد دارد، بلکه نسبت به سرنوشت سایر افراد جامعه نیز مؤثر است.
از نظر
اسلام داوری درباره بلاها و
مصیبتها و اینکه این نوع پدیده (زلزله) جز ضرر، زیان، تباهی و خرابی سود دیگری ندارد، بستگی به این دارد که وضع عمومی
جهان با تمام ابعاد آن برای ما روشن باشد، سپس داوری کنیم که آیا این پدیده جز بدی و ضرر نتیجه دیگری ندارد؟ واضح است که چنین احاطهای بر اوضاع عمومی جهان برای ما ممکن نیست.
یک فیلسوف، هر چه هم با دید مطلق و آزاد رویداد مورد نظر خویش را بررسی کند، فقط از نقطه مصالح مردم مرز و بوم خود و دریچة زمان خویش میتواند، دربارة آن داوری کند، و هرگز نمیتواند از زمان مشخص
زندگی خود گامی فراتر نهد؛ در حالی که داوری صحیح در این موارد علاوه بر نظر وسیع، نیاز به آن دارد که از علل و انگیزهها و همچنین نتایج و مقدمات آن پدیده از ازل تا ابد آگاهی داشته باشد. چهبسا ممکن است که یک پدیده و رویداد از یک بُعد کوچک، بیفایده و زیانبار جلوه کند؛ ولی با در نظر گرفتن ابعاد دیگر، در گذشته و آینده مفید و سودمند باشد. آیا در جهان فیلسوفی پیدا میشود که شعاع یک پدیده و رویداد را تا اعماق
ازلیت و
ابدیت پیش برد و هر حادثهای را در مجموع ابعاد زمان و مکان با تمام رگ و ریشهها و شاخ و برگهای آن مورد بررسی قرار دهد و سپس داوری کند که مثلاً زلزله در بم که به ویرانی آن شهر منجر گردید و گروهی بسیاری را کشت و عدهای را بیخانمان کرد، سرتاسر زیانبار بوده است.
بشر در ارزیابی پدیدههای
آفرینش دچار یک نوع خودبینی خاص است و به همه چیز و هر پدیده از عینک سودجویانه خویش مینگرد، هرگاه حادثهای به سود او و بستگان و دوستان او بود، فوراً به وجد و شادی برمیخیزد و اگر فردی مؤمن باشد، به شکرانة آن پیشانی بر خاک میساید و در غیر این صورت آن را بلا و آفت و بدبختی و تیرهروزی تلقی میکند؛ در حالی که هر پدیدهای را اعم از نیک و بد، زشت و زیبا باید با نظام جهان سنجید و آن را جزئی از مجموع جهان آفرینش دانست و سپس دربارة آن داوری نمود؛ چهبسا برای بقای نظام آفرینش، انفجاری در نقطهای ضرورت داشته باشد که از فروریختن نظام گیتی جلوگیری کند، این انفجار هرچند گروهی را نابود و آبادیهایی را ویران میکند، اما در عین حال مطابق با
حکمت و
عدالت پروردگار است.
گاهی خداوند متعال، برای تربیت و پرورش و رشد فضائل اخلاقی انسان، بلاها و مصائب را میفرستد تا استعدادهای نهفته به سبب آن شکفته شود و افراد در برابر آن یاد بگیرند تا از خود
استقامت و پایداری نشان دهند و زنگ بیدارباشی باشد، که انسانها در سایه آن از
خواب غفلت بیدار شوند: «و لقد اخذنا آل فرعون بالسنین و نقص من الثمرات لعلّهم یذکرون»؛
قوم
فرعون را به خشکسالی و کمی
میوه دچار نمودیم، تا شاید متذکر گردند».
بنابراین از نظر
آیات قرآن کریم، مصیبتها و فشارهای
زندگی به برخی از دلایل ذیل است:
گاهی این بلاها و
مصائب، دستآورد خود آنهاست:
ــ «و ما اصابکم من مصیبة فبما کسبت ایدیکم؛
آن چه مصیبت به شما رسد، دستاورد خودتان است».
ــ در آیة دیگر میفرماید: «ما اصابک من حسنة فمن الله و ما اصابک من سیئة فمن نفسک؛
آنچه از نیکی، به تو میرسد، از خدا و آنچه از بدی به تو میرسد، از خود توست.».
قرآن کریم تصریح میکند که در نظام آفرینش،
انسان به وسیله «
شر» و «
خیر» آزمایش میشود:
ــ «نبلوکم بالشر و الخیر فتنة؛
ما به وسیلة «شر» و «خیر» شما را آزمایش میکنیم».
نیز در آیه دیگر میفرماید: «بلوناهم بالحسنات و السیئات لعلهم یرجعون؛
آنها را با نیکیها و بدیها آزمودیم، شاید باز گردند».
از دیدگاه قرآن مجید،
گناه و کردار ناشایسته انسان، به طور طبیعی و تکوینی نه تنها در مورد شخص
گنهکار تأثیر بد دارد، بلکه نسبت به سرنوشت سایر افراد جامعه نیز مؤثر است:
«و اتقوا فتنة لاتصیبنّ الذین ظلموا منکم خاصة؛
بترسید از بلاهایی که تنها دامنگیر ستمگران شما نمیشود».
۱. الهیات و معارف اسلامی، شیخ جعفر سبحانی، ص۱۵۸-۱۶۲، ۱۳۷۶ ش، مؤسسه امام صادق (علیهالسلام).
۲. عدل در جهانبینی توحید، محمد محمدی ری شهری، ص۸۳-۱۴۸، ۱۳۷۴ ش، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
۳. آموزش عقاید، آیتالله مصباح یزدی، ج۱، ص۱۵۹-۱۶۴، ۱۳۷۸ ش، سازمان تبلیغات اسلامی.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «داوری درباره بلاها»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۲/۰۳.