دیدگاه‌هایی درباره دنیا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: دنیا، دیدگاه‌ها، نگاه ابزاری، نگاه استقلالی.
پرسش: دیدگاه‌های افراد نسبت به دنیا چگونه است؟
پاسخ: دنیا برای همه اهمیت دارد؛ ولی آنچه مهم است، جهت و دیدگاه در مورد دنیاست؛ به عبارت دیگر، اهمیت داشتن و نداشتن زندگی نیاز، مبتنی بر نگرش و دیدگاه ما به دنیاست. کسانی که به دنیا، از «نگاه ابزاری» می‌نگرند و دنیا را وسیله‌ای برای رسیدن به هدف قلمداد می‌کنند، در نظر این‌ها،
زندگی دنیا اهمیتی ندارد؛ چون می‌دانند که زندگی دنیا، محدود و متناهی است و معتقدند که دنیا، تجارت‌خانه و وسیله کسب آخرت است؛ و هم‌چنین معتقدند که تا دنیایی نباشد، آخرتی در کار نیست.این افراد از نعمت‌های دنیوی، برای رسیدن به هدف و جلب رضایت خداوند استفاده می‌کنند.
زندگی موقت دنیا برای چنین کسانی اهمیت ندارد. (دنیا نردبانی است برای رسیدن به
آخرت؛ پس دنیا مهم است از جهت اینکه از کانال آن و آزمایش‌هایش می‌توان به آخرت رسد).
در برابر، کسانی که به دنیا، به لحاظ «استقلالی» می‌نگرند، و تمام هم‌وغمشان، دنیاست، برای آن‌ها زندگی دنیوی، اهمیت زیادی دارد؛ چون فکر می‌کنند که هیچ ارتباطی بین افعال آن‌ها و آخرت وجود ندارد. آن‌ها به جای نگاه از پشت عینک، به خود عینک و شیشه‌های آن خیره می‌شوند. چنین کسانی
شناخت کافی از دنیا ندارند؛ بنابراین تمام توجهشان را به زندگی دنیا معطوف می‌کنند.
آنچه در
قرآن و
روایات، درباره
محبت به
دنیا و آخرت و مدح و ستایش اهل آخرت و نکوهش اهل دنیا، وارد شده، ناظر به مرحله زندگی دنیاست؛ نه زندگی پس از
مرگ؛ یعنی در نگرش قرآن و روایات،
اهل دنیا بر کسانی که در این دنیا زندگی می‌کنند و اهل آخرت بر کسانی که به زندگی اخروی راه یافته‌اند، اطلاق نمی‌گردد؛ هم‌چنین ستایش محبت به آخرت و نکوهش علاقه به دنیا، بدین معنا نیست که نباید به آنچه در دنیا وجود دارد (از قبیل
آب و
خاک،
زمین و آسمان و...) محبت داشت؛ چراکه این‌ها
آیات و مظاهر خداوند هستند و علاوه، در دنیا مکان‌های مقدسی (از قبیل
مساجد و
معابد و بارگاه و زیارتگاه‌های اولیای دین) وجود دارد و
محبت و علاقه به آن‌ها ستودنی است. باید گفت که، نکوهش اهل دنیا و دوست‌داران دنیا، نکوهش کسانی است که محور افکار، اندیشه‌ها، گفتار و نگرش‌هایشان، را امور دنیا تشکیل می‌دهد. توجه و تعلق خاطرشان به لذت‌ها و نعمت‌های دنیاست و به آخرت نمی‌اندیشند و
جهان آخرت برای آن‌ها جاذبه‌ای ندارد.
«دنیا» از ماده «دنی» به معنای «پست و ناچیز»
است. دنیا عبارت است از دو حالت از حالت‌های قلب، حالتی که نزدیک‌تر است
دنیا نامیده می‌شود؛ یعنی میل به تمام چیزهایی که قبل از
مرگ است و حالتی که بعد از آن و متأخر از آن است، آخرت نامیده می‌شود؛ یعنی همان چیزهایی که پس از مرگ است.
درباره دنیا به چند دیدگاه کلی اشاره می‌کنیم:
در این دیدگاه، مطلوبیت دنیا، مطلوبیت ذاتی است و دنیا در کنار آخرت لحاظ نمی‌شود. بر این اساس اصلاً آخرتی وجود ندارد که دنیا را در کنار آن بنگرند (مانند مکاتب مادی)، اگر هم اعتقادی به آخرت وجود دارد، هیچ ارتباطی میان آن و افعال دنیایی نیست. بی‌شک این دیدگاه مورد تأیید
اسلام نیست.
در این دیدگاه، دنیا در ارتباط با آخرت لحاظ شده و
ارزش منفی دارد؛ چراکه هر نوع گرایش به دنیا، مانع از رسیدن به سعادت اخروی است؛ بنابراین
اندیشه،
دنیا و آخرت دو کفه ترازو هستند که سنگینی یک‌طرف به پایین آمدن طرف دیگر می‌انجامد. براساس این دیدگاه، برای آبادی آخرت، باید دنیا را رها کرد و دست از آبادی آن برداشت.
رهبانیت (گوشه‌نشینی) که هم میان
مسلمانان و هم پیروان دیگر
ادیان طرف‌دار داشته و دارد، دارای همین دیدگاه است.
در این دیدگاه، دنیا در ارتباط با آخرت لحاظ شده است و ارزش منفی ندارد؛ بلکه وسیله‌ای است برای رسیدن به
سعادت اخروی. بهره‌مندی از مواهب دنیا از این منظر، مانند دیدگاه نخست، خوب و نیکوست، «با این تفاوت» که مطلوبیت دنیا از دیدگاه اول، برای خود دنیاست؛ ولی در این چشم‌انداز مطلوبیت آن برای آخرت است.
یکی از امور مشکل، پیچیده و دقیق، شناخت دنیا و آخرت است. در این وادی علمای بزرگ، حیران و عُقلا سرگردان شده‌اند.
گروهی گمان کرده‌اند که دنیا عبارت از مال است؛ درحالی‌که در
کتاب و
سنت،
آیات و روایاتی در مدح مال وارد شده است.
گروهی دیگر، پنداشته‌اند که دنیا عبارت از زندگی دنیوی است؛ درحالی‌که به وسیله همین
زندگی است که انسان به سعادت ابدی نائل می‌شود و از شقاوت همیشگی می‌رهد.
گروهی دیگر تصور کرده‌اند که دنیا عبارت است از خوراکی‌های لذیذ و خوب و لباس‌های فاخر و خانه‌های آباد و دوستان و یاران فراوان؛ درحالی‌که بعضی
انبیا (چون
حضرت سلیمان و
حضرت یوسف (علیهما‌السلام)) که مسلماً اهل دنیا نبوده‌اند، تمام این مزایا را داشته‌اند.
اما
سخن این است که امکان دارد همان کسی که به
علم،
عبادت،
حج و
جهاد اشتغال دارد و بر انجام
نوافل و سایر
عبادات مواظبت می‌کند، در بحبوحه امر دنیا باشد و بتوان او را طالب دنیا نامید و ادعا کرد که او با تمام اعمالش ملعون است؛ چون قصدش از این
اعمال، جلب رضایت خداوند نبوده است؛ و چه‌بسا مردانی ثروتمند، خوش‌خوراک و نوپوش، با خانه‌های بزرگ و زنان زیبا و مراکب نیکو باشند و درعین‌حال اهل آخرت بوده و اعمالشان مقبول و سعیشان مشکور باشد؛ زیرا با تمام آنچه دارد، قصدش جلب رضایت خداست؛ بنابراین هر چه انسان را از خدای متعال دور کند، دنیاست، اگرچه نماز،
روزه، حج، جهاد،
انفاق و
قناعت باشد و هر چه موجب نزدیکی به او (خدا) شود، آخرت است. اگرچه مال و
زن و مرکب نیکو باشد.
مهم این است که ما
حقیقت دنیا را آن‌گونه که هست، بشناسیم. دنیا وسیله کسب آخرت است. دنیا، محلی است که ما باید با
تجارت در آن، زادو‌توشه برای آخرت فراهم کنیم. اشتباه ما این است که گاهی می‌پنداریم، ما برای همین دنیا
خلق شده‌ایم و قرار است که برای همیشه در آن باقی بمانیم. اشتباه ما در این است که تصور می‌کنیم دنیا آخرین مقصد و اقامتگاه ابدی ماست.
دنیا وسیله‌ای است که
خدای متعال در
اختیار ما قرار داده، تا با استفاده از آن، شایستگی دریافت هر چه بیشتر رحمت‌ها و نعمت‌های الهی را پیدا کنیم و به مقصد برسیم، این همان «دنیای ابزاری» است؛ اما اگر تمام توجهمان، معطوف به خود دنیا و لذت‌های آن شود و اصلاً فراموش کنیم که آخرتی هم در کار است، این‌جاست که دنیا، مایه فریب و «متاع‌الغرور» است. چنین دنیایی که به جای تسریع در رساندن ما به هدف، مانع رسیدنمان به هدف می‌شود، دنیای مذموم است. دنیا مشابه عینکی است که
انسان بر چشم می‌زند. عینک برای آن است که انسان بهتر ببیند. راه بهتر دیدن با عینک هم، آن است که از پشت شیشه‌های آن، به اشیا و دنیای اطرافمان نگاه کنیم. اگر کسی به جای نگاه از پشت عینک، به توی عینک و شیشه‌های آن خیره شود، آیا چیزی، کسی و جایی را خواهد دید؟
آنچه که مذمت می‌شود، در واقع نوع نگاه و نگرش ما به دنیاست، نه خود دنیا؛ وگرنه دنیا مخلوق خداست و آنچه در آن است، به نیکوترین صورت خلق شده است:
«
الّذی احسن کلَّ شیءٍ خلَقَهُ»؛
همان کسی که هر چیزی را آفریده، نیکو آفریده است.
دنیا به خودی خود بد نیست. آنچه دنیا را بد می‌کند، استفاده نادرست ما از آن است. نگاه استقلالی به دنیا این است که مثلاً انسان ماشینش را مرتب بشوید و تمیز کند و همیشه دستمال به دست ایستاده باشد تا اگر کوچک‌ترین لکه‌ای روی شیشه یا بدنه آن پیدا شد، آن را پاک کند. چنین کسی فراموش کرده که ماشین را برای چه خریده است. ماشین وسیله و ابزاری است که ما را به مقصد برساند.اگر کسی ۲۴ ساعت مدام ماشینش را تمیز می‌کند و دستمال می‌کشد، در این صورت به جای اینکه ماشین در خدمت او باشد، او در خدمت ماشین درآمده است.
دنیا برای همه اهمیت دارد؛ ولی آنچه مهم است، جهت و دیدگاه در مورد دنیاست؛ به عبارت دیگر، اهمیت داشتن و نداشتن زندگی نیاز، مبتنی بر نگرش و دیدگاه ما به دنیاست. کسانی که به دنیا، از «نگاه ابزاری» می‌نگرند و دنیا را وسیله‌ای برای رسیدن به
هدف قلمداد می‌کنند، در نظر این‌ها، زندگی دنیا اهمیتی ندارد؛ چون می‌دانند که
زندگی دنیا، محدود و متناهی است و معتقدند که دنیا، تجارت‌خانه و وسیله کسب آخرت است؛ و هم‌چنین معتقدند که تا دنیایی نباشد، آخرتی در کار نیست. این افراد از نعمت‌های دنیوی، برای رسیدن به هدف و جلب رضایت خداوند استفاده می‌کنند. زندگی موقت دنیا برای چنین کسانی اهمیت ندارد. (دنیا نردبانی است برای رسیدن به آخرت؛ پس دنیا مهم است از جهت اینکه از کانال آن و آزمایش‌هایش می‌توان به آخرت رسد.)
در برابر، کسانی که به دنیا، به لحاظ «استقلالی» می‌نگرند، و تمام همّ‌وغمشان، دنیاست، برای آن‌ها زندگی دنیوی، اهمیت زیادی دارد؛ چون فکر می‌کنند که هیچ ارتباطی بین افعال آن‌ها و آخرت وجود ندارد. آن‌ها به جای نگاه از پشت عینک، به خود عینک و شیشه‌های آن خیره می‌شوند. چنین کسانی
شناخت کافی از دنیا ندارند؛ بنابراین تمام توجهشان را به زندگی دنیا معطوف می‌کنند.
۱. ماهیت دنیا، عبدالحسین جلالی، انتشارات امیرکبیر، چاپخانه سپهر.
۲. موازنه اسلامی بین دنیا و آخرت، گروهی از فضلا و اساتید، مؤسسه در راه حق.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «دیدگاه‌هایی درباره دنیا»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۱۰/۱۹.
