طول و عرض خورشید و ماه در روایت امام علی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام علی (علیه‌السّلام)، زمین، عرض، ماه، خورشید، طول،
فرسخ.
پرسش: در روایتی آمده است، امام علی (علیه‌السّلام) در پاسخ فردی که پرسید: طول و عرض خورشید و ماه چقدر است؟ فرمود: نه صد فرسخ در نه صد فرسخ! آیا این حدیث از نظر
رجال و
سند درست است؟ و با کشفیات روز مطابقت دارد؟
پاسخ: این حدیث در کتاب‌های معتبر نقل شده است و در صورت مخالفت نداشتن با
عقل و دیگر آموزه‌های دینی، باید مورد پذیرش قرار گیرد؛ اما نمی‌توان از آن به‌عنوان حدیثی
صحیح و یا حتی
موثق یاد کرد؛ چرا که در سندش، افرادی قرار دارند که در کتاب‌های رجالی هیچ اطلاعاتی از آنها بیان نشده است. بر‌این‌اساس، اعتبار روایت به اندازه‌ای نیست که حتی حکمی فقهی را تنها با استناد به آن صادر کرد؛ از‌این‌رو، نپذیرفتن این روایت (به ویژه در صورت تعارض با
مسلمات) هیچ مشکلی ندارد.
غیر از تحلیل سندی، نقطه ضعف دیگر این روایت آن است که برخی مطالب موجود در آن، نه با دانش امروز منطبق بوده و نه حتی انطباق چندانی با دانش همان زمان دارد.
همان‌گونه که در پرسش آمده است، امام علی (علیه‌السّلام) در پاسخ به سؤالی در مورد مقدار طول و عرض خورشید فرمود:
«تِسْعُمِائَةِ فَرْسَخٍ فِی تِسْعِمِائَةِ فَرْسَخ؛
نه‌صد فرسخ در نه‌صد فرسخ است.»
در مورد این حدیث باید گفت:
اگرچه این حدیث در کتاب‌های معتبر نقل شده است و در صورت مخالفت نداشتن با
عقل و دیگر آموزه‌های دینی، باید مورد پذیرش قرار گیرد؛ اما نمی‌توان از آن به‌عنوان حدیثی
صحیح و یا
حتی موثق یاد کرد؛ چرا که در سندش، افرادی مانند «
محمد بن عمرو بن
علی بن عبدالله بصری»، «
محمد بن عبدالله بن
احمد بن جبله واعظ» و «
عبدالله بن حمد بن
عامر طائی» قرار دارند که در کتاب‌های رجالی هیچ اطلاعاتی از آنها بیان نشده است. بر‌این‌اساس، اعتبار روایت به اندازه‌ای نیست که حتی حکمی فقهی را تنها با استناد به آن صادر کرد؛ از‌این‌رو، نپذیرفتن این روایت (به ویژه در صورت تعارض با
مسلمات) هیچ مشکلی ندارد.
غیر از تحلیل سندی، نقطه ضعف دیگر این روایت آن است که برخی مطالب موجود در آن، نه با دانش امروز منطبق بوده و نه حتی انطباق چندانی با دانش همان زمان دارد. به عنوان نمونه، در این روایت، خورشید هم اندازه ماه اعلام شده، با آن‌که برای مردم آن زمان (و زمان‌های بسیار پیشتر) هم واضح بود که خورشید بزرگ‌تر از ماه است و این مطلب از قول
حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) در
قرآن نیز ذکر شده است:
«قالَ هذا رَبِّی هذا اَکبَرُ؛
گفت: این پروردگار من است! این بزرگ‌تر است!»
از‌همین‌رو افرادی مانند
علامه مجلسی نیز به وجود این مشکل در روایت پی برده و در صدد توجیه آن برآمده‌اند.
البته آنچه به عنوان توجیه روایت مطرح کرده‌اند نیز با دانش جدید منطبق نبوده و خدشه‌پذیر است.
به همین دلیل، در ارزیابی این بخش از روایت، یا باید از اساس آن‌را نپذیریم؛ زیرا به دلیل ضعف موجود در سند و ناشناس بودن راویان، صدور آن از
معصوم (علیه‌السّلام) قطعی نیست و نپذیرفتن آن آسیبی به اعتقادات ما وارد نخواهد کرد، و یا آن‌که با رعایت احتیاط، حداکثر معتقد باشیم که معنای دیگری (خلاف آنچه که از ظاهر روایت برداشت می‌شود) در بطن آن نهفته است که دانش آن بر ما مخفی می‌باشد.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «طول و عرض خورشید و ماه در روایت امام علی»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۶/۶.
