عالم آل محمد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: ائمه،
امام رضا (علیه‌السّلام)،
امام صادق (علیه‌السّلام)،
امام کاظم (علیه‌السّلام)، عالم آل محمد.
پرسش: چه کسی به امام رضا (علیه‌السّلام) لقب عالم آل محمد داد و چرا؟
پاسخ: بر اساس روایاتی که از
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل‌بیت (علیه‌السّلام) نقل شده است، منابع علم امامان معصوم (علیه‌السّلام) از طریق پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، ارتباط با
فرشتگان، منابع مکتوب و مخصوصی که تنها در اختیار آن‌حضرات (علیه‌السّلام) قرار دارد و
الهام به دست می‌آید.
از آن‌جا که امامان معصوم (علیه‌السّلام) همه از منابع واحدی بهره‌مند می‌شوند، در نتیجه علم آنها نیز یکی است. بر‌این‌اساس می‌توان تمام ائمه (علیه‌السّلام) را عالم آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به شمار آورد؛ با‌این‌حال روایاتی هستند که برخی ائمه را به‌طور خاص عالم آل محمد ذکر کرده‌اند.
عالم آل محمد در معنای عام ویژگی تمام ائمه (علیه‌السّلام) است، در همین راستا از ائمه چنین وارد شده است:
امام باقر (علیه‌السّلام) از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کند: حدیث آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) صعب و مستصعب (مشکل و سخت) است، جز فرشته مقرب یا پیامبر مرسل یا بنده‌ای که خدا دلش را به
ایمان آزموده، به آن ایمان نمی‌آورد. پس هر حدیثی که از آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به شما رسید و در برابر آن دل شما آرامش یافت و آن‌را آشنا دیدید، بپذیرید و هر حدیثی را که دل شما آن‌را نپذیرفت، آن‌را به خدا و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و عالم آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رد کنید...».
امام صادق (علیه‌السّلام) در ذیل
آیه «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْاَرْضِ»،
فرمود منظور از «مَثَلُ نُورِهِ»، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، «کمِشْکاةٍ»، سینه آن‌حضرت (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، «فِیها مِصْباحٌ»، مصباح نور علم، «الْمِصْباحُ فِی زُجاجَةٍ»، علم رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است که بر دل
امام علی (علیه‌السّلام) صادر شد... سپس آن‌حضرت (علیه‌السّلام) فرمود «یوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکةٍ زَیتُونَةٍ لا شَرْقِیةٍ وَ لا غَرْبِیةٍ»، امام علی (علیه‌السّلام) است که نه
یهودی است و نه
نصرانی. امام صادق (علیه‌السّلام) در ادامه فرمود: «یکادُ زَیتُها یضِی‌ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ»، نزدیک است که علم از سوی عالم از آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) صادر شود...».
(شبیه این روایت با کمی تغییر از امام باقر (علیه‌السّلام) نیز صادر شده است.)
دو روایت بالا، عنوان «عالم آل محمد» را ویژگی تمام ائمه (علیه‌السّلام) می‌دانند؛ اما با این وجود، بر اساس برخی از روایات، امام رضا (علیه‌السّلام) به صورت خاص عالم آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) معرفی شده است:
امام کاظم (علیه‌السّلام) به فرزندش،
اسحاق فرمود: «برادر شما علی بن موسی (علیه‌السّلام) عالم آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است، مسائل خود را از وی بپرسید، و مطالب او را نگهداری کنید. من از پدرم جعفر بن محمد (علیه‌السّلام) مکرر شنیدم که فرمود: عالم آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در صلب و ذریه تو است، ای کاش من او را می‌دیدم، وی با
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) همنام است».
نقل‌های دیگری نیز وجود دارد که در آنها از امام‌های دیگر هم با عنوان «عالم» و یا «عالم آل محمد» یاد شده است:
عبداللَّه بن نجاشی به مذهب
زیدیه اعتقاد داشت. وی از
عمار سجستانی خواست تا از امام صادق (علیه‌السّلام) اجازه ملاقات بگیرد. آن‌حضرت (علیه‌السّلام) در این ملاقات، کرامتی از خود نشان داده و خطاب به او فرمودند: به یاد می‌آوری روزی را که از مقابل عده‌ای می‌گذشتی و آب ناودان به لباس تو ترشح کرد. تو هم گفتی:
نجس است و خود را با لباس‌هایت در نهری انداختی و بچه‌ها جمع شدند و بر تو خندیدند! چه چیزی تو را وادار کرد که آن کار را انجام دادی؟ عبداللَّه به عمار گفت: چرا این قضیه را به امام (علیه‌السّلام) گفتی؟ عمار گفت: نه به خدا سوگند من به او خبر ندادم. وقتی که آنها از مجلس امام (علیه‌السّلام) بیرون آمدند، عبدالله گفت: ای عمار! شهادت می‌دهم فقط ایشان عالم آل‌محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است، نه کسی دیگر.
شقیق بلخی گفت: سالی به
حج رفتم. در بین راه کراماتی از یک جوان دیدم که باعث تعجبم شد. بعد از مدتی آن‌جوان را در
مکه دیدم که جماعتی اطراف او هستند و از او مسائل
حلال و
حرام را می‌پرسیدند. از اطرافیان خود پرسیدم: این جوان کیست و نامش چیست؟ گفتند: او ابو ابراهیم، عالم آل‌محمّد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، موسی بن جعفر (علیه‌السّلام) است.
بر اساس برخی از روایات، مشخص می‌شود که برای رعایت
تقیه، راویان حدیث به جای استفاده از نام اصلی آن‌حضرات، از القابی؛ مانند عالم استفاده می‌کردند؛ که در بیشتر موارد، مراد از لقب «العالم»، وجود مقدس امام کاظم (علیه‌السّلام) است.
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «عالم آل محمد»، تاریخ بازیابی۱۴۰۱/۴/۵.
