پرخاشگری و گوشه‌گیری کودک
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پرخاشگری، گوشه‌گیری.
پرسش: من برادری هشت ساله دارم که در کلاس دوم دبستان مشغول به تحصیل است. رفتارش در خانه بسیار شرور و زورگو و در محیط مدرسه بسیار آرام و خجالتی و گوشه‌گیر است. در این مورد لطفاً مرا راهنمایی کنید.
پاسخ:
هر یک از حالت‌های رفتاری
کودکان در منزل و در
مدرسه می‌تواند دلیل و علتی خاص داشته باشد و البته
شناخت این علل در حل مسائل مربوطه اهمیت دارد.
پرخاشگری، زورگویی و از طرف دیگر، خجالتی بودن و گوشه‌گیر بودن در کودکان حالاتی هستند به دنبال علل و عوامل مختلف، که کنترل و تعدیل آنها همان‌طور که بیان شد، به شناخت این عوامل بستگی دارد. بر همین اساس شرایطی می‌تواند زمینه‌ساز بروز رفتارهای پرخاشگرانه کودکان در محیط باشد که برخی از آنها عبارت‌اند از:
مثل
آلودگی هوا و
آلودگی صوتی و سرب حاصل از سوخت اکسید دو کربن که از وسایل نقلیه ناشی می‌شود.
ولادت نوزاد جدید و توجه اطرافیان به نوزاد، یکی از عوامل پرخاشگری است.
امر و نهی‌های مکرر، عامل دیگر پرخاشگری است.
خشونت‌های مکرر اطرافیان باعث
لج‌بازی می‌شود.
معاشرت با افراد لجباز و زورگو، از دیگر عوامل است.
گاهی اعتراض‌های او منطقی است و به‌خاطر برآورده نشدن نیازهای فیزیولوژیکی اوست که ممکن است بزرگ‌ترها به‌خاطر گرفتاری‌ها به آن توجه نداشته باشند؛ مانند
تغذیه و نوع تغذیه که سوء تغذیه، زمینه پرخاشگری را فراهم می‌سازد. عواملی مانند
گرسنگی و نخوردن صبحانه قبل از مدرسه از این قبیل هستند. هم‌چنین
یبوست، انگل‌های معده‌ای، اختلالات گوارش، دردهای مداوم خود عاملی‌اند که به این رفتارها دامن می‌زنند.
شرایط روانی و ذهنی مانند خستگی، از دیگر عوامل است.
اگر جو
حسادت،
تندخویی، خصومت و
زورگویی در دیگر افراد
خانواده حکم‌فرما باشد، رفتارهای نامطلوب در کودکان رشد و قوت می‌یابد. (وجود الگوهای نامطلوب)
شرایط مهیج و ستیزآفرین (مانند دیدن
فیلم‌های مهیج و جنگی و بازی‌های خشن کامپیوتری نیز آرامش روانی ـ عاطفی را از
کودکان سلب می‌کند
و کودک در خانه که احساس می‌کند کسی با او کاری ندارد، آن رفتار را تکرار می‌کند؛ ولی در مدرسه به خاطر قوانین مدرسه و ... آن را نشان نمی‌دهد که البته اگر در آینده کنترل نشود، در بیرون نیز ادامه می‌یابد.
گذشته از این، این نکته هم نباید فراموش شود که برخی رفتارهای به ظاهر پرخاشگرانه مقتضی شرایط سنی و مراحل
رشد کودک است؛ لذا عکس‌العمل تنبیه‌آمیز در برابر این‌گونه رفتارها می‌تواند اثرات مخرب و منفی در خلق‌و‌خوی کودکان ایجاد کند و گاهی نیز این امر به خاطر توجه است که دیگران به‌خاطر مسائلی کم‌تر به او توجه می‌کنند.
اما درباره حالات رفتاری برادرتان در مدرسه نیز نکاتی را عرض می‌کنم:
کودکان برای مقابله با
اضطراب، از وسایل دفاعی متعددی همچون کناره‌گیری، گوشه‌گیری، سرکوبی و فرافکنی استفاده می‌نمایند که معمولی‌ترین آنها کناره‌گیری و گوشه‌گیری است. آنان به این وسیله خود را از شرایط، محرک‌ها و موقعیت‌های نامطلوب دور می‌سازند؛ مثلاً اگر از مواجهه با معلم بترسند، خود را از دید معلم دور نگه می‌دارند و اگر از اطرافیان
خجالت بکشند، نسبت به آنها گوشه‌گیری می‌کنند.
گاهی نیز کودکان
ترس خود را به صورت خجالت ظاهر می‌سازند و منشأ برخورد آن، انسان‌های غریبه یا شرایط محیطی غریب هستند. گاهی هم کودک نسبت به شرایط محیطی خود (مثلاً مدرسه) بسیار جدی است و نسبت به توانایی‌های خود در برابر شرایط محیطی
اعتماد به نفس کافی ندارد. بنابراین برخی آشفتگی‌های کودکان نیز ناشی از همین حالات می‌باشد و کودک نگران این است که اگر در محیط مدرسه ابراز وجود کند، اطرافیان چگونه او و رفتارش را مورد قضاوت قرار خواهند داد.
میزان رشد شناختی کودک تأثیر بسزایی در کاهش این‌گونه نگرانی‌های کودکان دارد؛ زیرا چنین نگرانی‌هایی منشأ استدلال‌های غیر منطقی و غلط دارد. از طرف دیگر، برخی از امور مورد نگرانی کودکان هم مسائل زندگی وی می‌باشند، مشکلات مدرسه، شکست در امتحانات،
تنبیه،
تحقیر،
تهدید، چگونگی محبوب واقع شدن و مورد پسند واقع بودن از این‌گونه مسائل زندگی کودک می‌باشد که باید به‌وسیله اولیا و مربیان این مسائل برای وی حل شود.
لذا با توجه به مطالب بیان‌شده، پیشنهاد می‌شود که اولاً علل بروز رفتارهای پرخاشگرانه برادرتان را در منزل و رفتارهای گوشه‌گیری در مدرسه را جست‌وجو نمایید. ثانیاً در این راستا راهکارهای عملی زیر پیشنهاد می‌شود:
برخی راهکارهای پیشنهادی، عبارت‌اند از:
۱. برطرف ساختن زمینه‌هایی که موجب بروز رفتارهای پرخاشگرانه در برادرتان می‌شود، می‌تواند بهترین راهکار در برطرف ساختن حالات
پرخاشگری در وی باشد؛ مثل جلوگیری از
بازی و فعالیت در حدی طبیعی و... .
۲. کودکان در مقابل عکس‌العمل اطرافیان در برابر رفتارهای پرخاشگرانه بسیار حساس هستند، به‌خاطر این‌که خود را صاحب
حق می‌دانند؛ لذا
تنبیه و تحریم را نمی‌پذیرند. بنابراین بی‌توجهی به رفتارهای پرخاشگرانه آنها در برخی موارد و گوشزد نمودن آثار بد پرخاشگری و صحبت منطقی (در حد خودشان) در مواردی دیگر می‌تواند موثر باشد.
۳. بزرگ‌ترها باید میان رفتارهای کودکان تفکیک قائل شوند، برخی رفتارهای آنان به ظاهر
زورگویی و آزار و اذیت محسوب می‌شود؛ اما همان‌طور که بیان شد، ممکن است جنبه دیگری داشته باشد و عکس‌العمل نامطلوب در مقابل چنین رفتارهایی منجر به ایجاد نوعی
تضاد در کودکان می‌شود که نه‌تنها پرخاشگری را درمان نمی‌کند، بلکه امکان دارد کودک موضع‌گیری نماید، آن هم به وسیله رفتار پرخاشگرانه.
۴. نکات مثبت او را برجسته کنید و نزد دیگران از او به‌خاطر صفات خوبش تعریف کنید.
دربارة حالات برادرتان در مدرسه باید توجه داشته باشید که:
۱. آگاهی معلم او از این حالات و
اعمال روشی مناسب و دوستانه در کلاس و مدرسه مؤثر خواهد بود.
۲. رشد شناختی کودک نسبت به مدرسه و اطرافیان کمک می‌کند تا محیط مدرسه را مانند محیط‌های دیگر مانند
خانواده، دوستانه و صمیمی احساس کند، با این تفاوت که در آن‌جا چیزهایی یاد می‌گیرد، دوستانی پیدا می‌کند و قانونمندی خاص خودش را دارد.
۳. در گزینش دوستانش به او کمک کنید و در صورت امکان گاهی از دوستانش بخواهید که بیایند در منزل شما با هم درس بخوانند و بازی کنند.
۴. در آخر این مطلب به ذهن می‌رسد که بیانش خالی از لطف نیست و آن این‌که برخی کودکان به دلیل این‌که در منزل پرخاشگر هستند، نسبت به رفتارهای خود علم دارند و احساس بدی پیدا می‌کنند و از آن‌جا که مدرسه را محیطی جدی و قانونمند می‌پندارند، نگران این هستند که مبادا به‌خاطر پرخاشگری در منزل، مورد تنبیه و توبیخ معلم و مسئولین مدرسه قرار گیرند؛ لذا اگر چنین احتمالی برود، باید توجه نمود که اولاً زمینه چنین خیالاتی برای کودک فراهم نشود؛ ثانیاً درباره هر نوع رفتار وی ـ چه در مدرسه و چه در منزل ـ راهکارهای مناسب انتخاب شود.
۱. تربیت کودکان در جهان امروز، دکتر احمد بهشتی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، حوزه علمیه قم.
۲. روان‌شناسی کم‌رویی، دکتر افروز، نشر فرهنگ اسلامی.
۳. خانواده و دشواری‌های رفتاری کودکان، دکتر علی قائمی، انتشارات انجمن اولیا و مربیان.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «پرخاشگری و گوشه‌گیری کودک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۰۹/۰۷.
