کوتاهی پیامبر در ابلاغ برخی پیام‌های خداوند
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)،
تبلیغ، ترک تبلیغ،
کفار،
سوره هود.
پرسش: خداوند در
آیه ۱۲ سوره هود می‌فرماید: «فلعلک تارک بعض ما یوحی الیک و ضائق به صدرک ان یقولوا...».
خداوند می‌فرماید شاید تو برخی از آنچه به تو
وحی شده است، ترک می‌کنی... اگر پیامبر چنین کرده است، یعنی ترک کرده‌اند آنچه باید ابلاغ می‌کرده‌اند که
عصمت پیامبر در ابلاغ وحی زیر سوال می‌رود. از طرف دیگر چگونه است که خداوند که دانای کل است، به صورت احتمالی در مورد یک
فعل پیامبر سخن می‌گوید و از لفظ «لعلک» استفاده می‌کند؟
پاسخ اجمالی: در این آیه به بیان مطلبی غیر واقعی به صورت یک احتمال پرداخته شده که روشی تبلیغی است که در صورت تاثیر نداشتن روش‌های مستقیم از آن استفاده می‌شود. یعنی هنگامی که دلایل محکم و معجزات آشکار در کفار تاثیر نگذاشت، خداوند از این روش استفاده کرده و برای بیان عجیب بودن انکار کفار و مقاومت آنان در برابر سخن حق، چنین می‌فرماید: ای پیامبر من! نکند تو برخی از پیام‌های مرا نمی‌رسانی؟!
بیان مطلبی غیر واقعی به صورت یک احتمال، روشی تبلیغی است که در صورت تاثیر نداشتن روش‌های مستقیم از آن استفاده می‌شود. در این روش، افراد با آنکه می‌دانند که از هیچ تلاشی دریغ نکرده‌اند، اما یک پرسش احتمالی را مطرح می‌سازند که نکند در کار ما و یا تیم همراهمان نقصی وجود دارد که نتوانسته‌ایم به هدف مورد نظر دست یافته و یا آنکه مطلبی را برای دیگران روشن و واضح کنیم؟!
قرآن کریم نیز از این روش استفاده کرده است؛ یعنی هنگامی که دلایل محکم و معجزات آشکار تاثیر نداشت، خداوند از این روش استفاده کرده است؛ یعنی برای بیان عجیب بودن انکار کفار و مقاومت آنان در برابر
سخن حق، می‌فرماید: ای پیامبر من! نکند تو برخی از پیام‌های مرا نمی‌رسانی؟!
به بیان دیگر، خداوند متعال با این‌که آگاه به همه امور است، در این آیه، پرسشی فرضی و احتمالی را مطرح کرده، تا به مقتضای مقام سخن گفته باشد؛ چون مقام، مقام استبعاد است و مقتضای چنین مقامی آن است که سخن با لحنی دیگر بیان شود.
«شاید در رساندن بعض آیاتی که به تو وحی می‌شود، کوتاهی کنی و سینه‌ات از این جهت تنگ (و ناراحت) شود که می‌گویند: چرا گنجی بر او نازل نشده؟! و یا چرا فرشته‌ای همراه او نیامده است؟! تو فقط بیم دهنده‌ای و خداوند، نگاهبان و ناظر بر همه چیز است».
واضح است که این آیه شریفه به صورت قطعی نمی‌گوید که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بخشی از وحی را به مخاطبانش نرسانده است! بلکه تنها به دنبال این است که عجیب بودن عدم پذیرش مخاطبان را اعلام کند.
خداوند با آنکه به همه چیز آگاه است، این مطلب را به صورت احتمال «لعل» بیان می‌کند. این یک
روش تبلیغی است و مبلغ باید از راه‌های مختلف، هدف و مقصود خود را تبلیغ کند. ابتدایی‌ترین روش، بیان پیام‌ها در قالب دلایل واضح و روشن است؛ اما اگر در عناد مخاطبان، این روش تاثیر نداشت؛ باید از روش‌های دیگر استفاده شود. خداوند نیز از روش‌های متفاوتی استفاده کرده است.
برخی مفسران این مطلب را در ضمن مثالی چنین بیان کرده است: اگر گزارشی به حاکمی برسد که جمعی از ضعیف‌ترین طبقات جامعه از فرمانش تمرد کرده‌اند. آن پادشاه فرستاده‌ای را با نامه‌ای بدین مضمون نزد آنان فرستاده و به فرمانبرداری دعوتشان کند: شما که از ضعیف‌ترین طبقات این کشورید، چگونه به خود جرات دادید علیه حاکمی که هم نیرومند بوده و هم حقوق شما را پرداخت می‌کند، قیام کنید؟! فرستاده نیز طبق دستور عمل کند، ولی بر خلاف انتظارش با رد و انکار مخاطبان مواجه شود. ممکن است حاکم نامه دومی را در اختیار فرستاده‌اش گذاشته و در آن چنین عبارتی را بنویسد: شاید تو نامه اول ما را برایشان نخوانده و ترسیدی مبادا پیشنهادی کنند که از قدرتت خارج باشد؟! یا پیامم را رساندی ولی آنان پنداشتند که تو آن‌را به
دروغ به من نسبت داده‌ای؟! اگر بهانه آنان احتمال اول بوده دوباره تاکید می‌کنم که تو فرستاده مایی، و جز رساندن پیام ما وظیفه دیگری نداری! و اگر احتمال دوم بوده باید بدانند که آن نامه به خط خودم بوده و با دستم آن را نوشته و مهر و موم کرده‌ام. خط و مهر من نیز قابل تقلید نیست!
با دقت در این مثال، معلوم می‌شود که نامه دوم در مقامی است که شاه در صدد فهماندن استبعاد خویش است، و منظورش از بیان آن دو احتمال، این نبوده که فرستاده‌اش را به‌طور جدی سرزنش کند، بلکه خواسته تا مقدمه‌ای بیان کرده و احتمالی را در آن مطرح سازد تا توجه مخاطبان را بیشتر به خود جلب کند. در این آیه نیز خداوند نمی‌خواهد پیامبرش را توبیخ کند که چرا پیامم را نرساندی؟! و نیز نمی‌خواهد بگوید که حتی اگر چنین کرده‌ای عیبی ندارد و غصه مخور! بلکه همان‌طور که گفتیم این عبارات به ظاهر توبیخ‌آمیز، می‌خواهد زمینه را برای یادآوری این نکته مهم فراهم سازد که: "تو فقط بیم دهنده‌ای و خداوند، نگاهبان و ناظر بر همه چیز است".
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «کوتاهی پیامبر در ابلاغ برخی پیام‌های خداوند»، تاریخ بازیابی۱۴۰۰/۴/۱.
