نسب حضرت مهدی (منابع اهل سنت)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: نسب امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف).
پرسش: براساس منابع اهل سنت، نسب امام زمان را بیان کنید.
پاسخ: مهدویت، اصلی اساسی و انکارناپذیر در میان امت
اسلام است که
شیعه و
سنی آن را یکی از مسائل مهم اسلامی به شمار می‌آورند تا جایی که اهل سنت اعتقاد به مهدویت را
واجب و منکر آن را کافر می‌دانند.
با دقت در
روایات معتبر به این نکته پی می‌بریم که «
مهدی» لقب آن موعود
آخرالزمان است که در
احادیث اهل سنت و شیعه به حسب و
نسب وی که از
نسل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
فاطمه سلام‌الله‌علیها و
امام حسین (علیه‌السّلام) است، به طور صریح اشاره شده است، که این مسئله می‌تواند به عنوان یکی از مسائل مشترک و وحدت‌آفرین بین دو
فرقه مطرح شود.
با دقت در منابع
فریقین به این نتیجه می‌رسیم که
مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) از نسل پیامبر ((صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)) و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) است که ایشان، همان فرزند بلافصل
امام حسن عسکری ((علیه‌السّلام)) است که شیعه به آن معتقد است.
هرچند اهل سنت در اینکه نسب حضرت مهدی (علیه‌السّلام) به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) می‌رسد،
تردید و شک ندارند؛ ولی در منابع آنها احادیث متناقضی درباره نسب حضرت به چشم می‌خورد که بعضی نام پدر او را عبدالله (در برخی روایات به ویژه در
سنن ابن‌ماجه آمده است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مهدی (علیه‌السّلام) را همنام خود و پدرش «اسمه اسمی واسم ابیه اسم ابی» خوانده است درحالیکه در بسیاری از
روایات «اسم ابیه اسم ابی» نیامده است و با روایاتی که او را از نسل فاطمه ((علیهاالسّلام)) و حسین (علیه‌السّلام) و امام عسکری (علیه‌السّلام) ، توان مقابله را ندارد و شکی نیست که این
روایت «... اسم ابیه اسم ابی» از جعلیات
عباسیان است برای اینکه بتوانند از مردم برای محمد بن عبداالله (مهدی عباسی)
بیعت بگیرند، به این کار دست می‌زدند)
می‌دانند؛ برخی ایشان را از
نسل عباس (در
منابع اهل سنت روایاتی به چشم می‌خورد که «مهدی را فرزند عباس می‌داند» این روایت در «الفتن» ابن‌حماد» آمده است. این روایت با احادیثی که مهدی (علیه‌السّلام) را فاطمی و حسینی معرفی می‌کند در
تعارض است و هم‌چنین مسلم است که مهدی (علیه‌السّلام) از
اهل بیت است که بیان خواهد شد. بنابراین این روایت قابل قبول نیست.)
معرفی می‌کنند و عده‌ای دیگر نسب او را به
امام حسن (علیه‌السّلام) می‌رسانند. به خاطر آگاهی بیش‌تر، روایاتی را که درباره نسب حضرت مهدی (علیه‌السّلام) وارد شده است، مورد بررسی قرار می‌دهیم تا
حقیقت بر همگان روشن شود.
مقدسی شافعی در
کتاب «عقدالدرر» نقل کرده که «قتاده» گوید: «از
سعید بن مسیب پرسیدم: آیا مهدی (علیه‌السّلام) بر حق است؟ گفت: آری. گفتم: مهدی (علیه‌السّلام) از چه طایفه‌ای است؟ گفت: از
کنانه («بنی کنانه» گروهی از «مضر» هستند. مضر، دارای فرزندانی بود که پدران و اجداد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودند تا به «نضر» منتهی می‌شود». مقصود از «کنانه»، کنانة بن خزیمة بن مدرکة بن الیاس بن مضر بن نزار بن معد بن عدنان (جد
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است). گفتم: بعد از آن؟ گفت: از قریش. گفتم: بعد از آن؟ گفت: از
بنی‌هاشم. گفتم: بعد از آن؟ گفت: از فرزندان فاطمه (سلام‌الله‌علیها) است» (باب اول «قلت لسعید بن المسیب: المهدی حق؟ قال: حق. قلت: ممن؟ قال: من کنانة. قلت: ثم ممن؟ قال: من قریش. قلت: ثم ممن؟ قال: من بنی‌هاشم. قلت: ثم ممن؟ قال: من ولد فاطمه ((علیهاالسّلام))»)
هرچند در ظاهر این
روایت، تناقض دیده می‌شود؛ چون مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) یک بار از کنانه و بار دیگر از
قریش و بار دیگر از بنی‌هاشم شمرده شده است؛ لکن این
تناقض قابل جمع است؛ زیرا هر هاشمی از قریش و هر قریشی نیز از کنانه است.
ابن‌ماجه از
انس بن مالک نقل می‌کند که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «ما فرزندان
عبدالمطلب؛ من،
حمزه،
علی،
جعفر، حسن، حسین و مهدی، سروران اهل بهشت هستیم» («نحن ولد عبدالمطلب سادة اهل الجنة: انا، وحمزة، وعلی، وجعفر، والحسن، والحسین، والمهدی»)
این روایت در
حقیقت،
حدیث قبلی را مقید می‌کند؛ چون عبدالمطلب جد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، فرزند هاشم است و فرزندان عبدالمطلب که مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) هم از آنها است، هاشمی هستند. در نتیجه
نسب امام مهدی (علیه‌السّلام) بعد از آنکه به طور مطلق به قریش می‌رسد، منحصر در اولاد عبدالمطلب شده است.
سیف بن عمیر چنین گوید: نزد
منصور دوانیقی بودم، بی‌مقدمه آغاز سخن کرد و گفت: ای سیف بن عمیرة بناچار بنام مردی از نژاد ابی‌طالب از
آسمان ندا شود! گفتم ای امیرالمؤمنین! قربان شما این حدیث را روایت می‌کنی؟ گفت: آری سوگند بدان که جانم به دست اوست بگوش خود شنیده‌ام، گفتم: ای
امیرالمؤمنین! من این حدیث را پیش از این نشنیده بودم! منصور گفت: ای سیف این
حدیث حق است و هرگاه چنین شود ما نخستین کسی هستیم که آن را
اجابت کنیم، آگاه باش که این آواز درباره مردی از پسر عموهای ما است، گفتم: از نسل فاطمه (علیهاالسّلام)؟ گفت: آری، ای سیف! اگر این حدیث را از
حضرت محمد بن علی باقر (علیه‌السّلام) نشنیده بودم اگر همه مردم روی
زمین برایم می‌گفتند، باور نمی‌کردم، ولی گوینده محمد بن علی (علیه‌السّلام) است. (باب رابع «کنت عند ابی‌جعفر المنصور، فقال لی ابتداء: یا سیف بن عمیر، لا بد من مناد ینادی من السماء باسم رجل من ولد ابی‌طالب. فقلت: جعلت فداک یا امیرالمؤمنین تزوی هذا. قال: ای والذی نفسی بیده لسماع اذنای له. فقلت: یا امیر المؤمنین! ان هذا الحدیث ما سمعته قبل وقتی هذا. فقال: یا سیف، انه الحق، واذا کان فنحن اولی من یجیبه، اما ان النداء الی رجل من بنی عمنا. فقلت: رجل من ولد فاطمة؟ قال: نعم یا سیف، لولا انی سمعته من ابی جعفر محمد بن علی وحدثنی به اهل الارض کلهم ما قبلته، ولکنه محمد بن علی (علیهماالسلام)»)
در بیش‌تر
احادیث مهدویت بر این نکته تأکید شده است که منجی عالم بشریت از
اهل بیت و از اولاد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است و شاید این تأکید به خاطر این است که مدعیان بسیاری در آینده می‌آیند و مهدی موعود را از خود بدانند به خاطر اینکه جلوی این ادعا گرفته شود، روایات با اهتمام بیش‌تر، نسب او را به طور صریح بیان می‌کنند؛ برای نمونه به چند
حدیث بسنده می‌کنیم.
ابن‌ابی‌شیبه از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کند که فرمودند: لو لم یبق من الدهر الا یوم لبعث الله رجلا من اهل بیتی یملؤها عدلا کما ملئت جورا.
«اگر از روزگار روزی نماند مگر یک روز، خدا مردی از اهل بیت مرا می‌فرستد که
زمین را از
عدل پر می‌کند هم‌چنان‌که از
ظلم پر شده باشد».
قندوزی از پیامبر چنین روایت می‌کند که فرمودند: «المهدی من ولدی، تکون له غیبة، اذا ظهر یملا الارض قسطا و عدلا کما ملئت جورا و ظلما».
«مهدی (علیه‌السّلام) از فرزندان من است که دارای غیبتی است، زمانی که ظهور کند، زمین را پر از قسط و
عدل کند، هم‌چنان‌که از ظلم و جور پر شده باشد».
از مشترکات بین
شیعه و سنی این است که هر دو فرقه،
امام مهدی (علیه‌السّلام) را از نسل علی (علیه‌السّلام) می‌دانند.
جوینی از
ابن‌عباس نقل کرده است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) امام امت من است و جانشین من در میان آنهاست و از فرزندان اوست قائم منتظر (علیه‌السّلام) که زمین را از عدل‌و‌داد پر می‌کند هم‌چنان‌که از ظلم وجور پر شده باشد.
تاکنون چند روایت نقل شد که دلالت می‌کرد بر اینکه مهدی (علیه‌السّلام) از قریش و از نسل عبدالمطلب، ابوطالب، اهل بیت پیامبر و از فرزندان علی (علیه‌السّلام) است.
لکن
احادیث فراوانی در کتاب‌های مهم
اهل سنت وجود دارد که امام مهدی (علیه‌السّلام) را از نسل فاطمه (سلام‌الله‌علیها) می‌دانند.
ابن‌ماجه در سنن خود با اسناد خویش از سعید بن مسیب از
ام‌سلمه نقل کرده است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «المهدی من ولد فاطمة»
مهدی (علیه‌السّلام) از فرزندان فاطمه (سلام‌الله‌علیها) است. در مضمون همین روایت، بخاری در کتاب «تاریخ کبیر» از
سعید بن مسیب از ام‌سلمه نقل کرده که
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «المهدی حق و هو من ولد فاطمة»
«مهدی (علیه‌السّلام) حق است و از اولاد فاطمه (سلام‌الله‌علیها) است».
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که افرادی مثل ابن‌حجر در الصواعق المحرقه
و
متقی هندی در کنزالعمال
این روایت را از صحیح مسلم نقل کرده‌اند.
با وجود اینکه علمای بنام اهل سنت این روایت را از صحیح دانسته و از مسلم نقل کرده‌اند، ولی متأسفانه در چاپ‌های موجود کتاب «صحیح مسلم»، اثری ازاین روایت دیده نمی‌شود که نشان از حذف این حدیث در این
کتاب دارد.
بنابراین
دانشمندان اهل سنت بر این باورند که امام مهدی (علیه‌السّلام) از نسل
فاطمه (علیهاالسّلام) است.
هر چند بعضی از اهل سنت در اینکه
امام مهدی (علیه‌السّلام) از نسل
امام حسن (علیه‌السّلام) است یا امام حسین (علیه‌السّلام)، با هم اختلاف دارند؛ ولی روایاتی در منابع اهل سنت به چشم می‌خورد که حضرت را از نسل امام حسین (علیه‌السّلام) می‌دانند که بررسی این روایات درباره نسب امام مهدی (علیه‌السّلام)، شاید گامی در
وحدت و اتفاق بین
فریقین در مسئله
مهدویت بشمار برود و با قرار دادن این
روایات در کنار روایات شیعی به جعلی بودن روایاتی که مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) را از نسل امام حسن (علیه‌السّلام) می‌دانند، پی می‌بریم.
نعیم بن حماد از علی (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که فرمودند: «یخرج رجل من ولد حسین اسمه اسم نبیکم یفرح بخروجه اهل السماء و الارض»
«مردی از فرزندان امام حسین (علیه‌السّلام)
قیام خواهد کرد که نامش همنام پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است، ساکنان
آسمان و زمین از قیامش، خوشحال خواهند شد».
روایات فراوان دیگر از
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امیرمومنان (علیه‌السّلام) در منابع اهل سنت وجود دارد که مهدی (علیه‌السّلام) را حسینی می‌داند. (از
امام علی (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که حضرت فرمودند:
مهدی از نسل حسین (علیه‌السّلام) است.)
لکن در کتاب‌های اهل سنت یک روایت وجود دارد که مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) را از
نسل امام حسن (علیه‌السّلام) معرفی کرده است که در ظاهر با احادیثی که امام مهدی (علیه‌السّلام) را از نسل امام حسین (علیه‌السّلام) می‌داند، در
تعارض است. بر این اساس این روایت را مورد بررسی قرار می‌دهیم تا معلوم شود که آیا این
روایت توان معارضه با احادیث فروان صحیحی که حضرت را حسینی معرفی می‌کند، دارد یا نه؟
برخلاف نظر
امامیه و اکثریت اهل سنت که مهدی (علیه‌السّلام) را از نسل
حسین (علیه‌السّلام) می‌داند، رأیی در میان عده‌ای از اهل سنت شهرت یافته که وی را از نسل امام حسن (علیه‌السّلام) به شمار می‌آورد. مستند این رأی حدیثی است از
امام علی (علیه‌السّلام) که به تبیین آن می‌پردازیم.
ابوداوود در سنن خود چنین نقل کرده است: حدثت عن هارون بن المغیرة قال حدثنا عمرو بن ابی قیس عن شعیب بن خالد عن ابی‌اسحاق قال قال علی (رضی‌الله‌عنه) ونظر الی ابنه الحسن فقال ان ابنی هذا سید کما سماه النبی (صلی‌الله‌علیه‌وسلّم) وسیخرج من صلبه رجل یسمی باسم نبیکم یشبهه فی الخلق ولا یشبهه فی الخلق ثم ذکر قصة یملا الارض عدلا».
«علی نگاهی به حسن افکند و فرمودند: این فرزند من آقا و بزرگوار است؛ آن‌گونه که پیغمبر او را نامیده است و از نسل او مردی
قیام کند که همنام پیامبرتان بوده و در خلق‌و‌خوی، شبیه اوست؛ ولی در
خلقت (
چهره، اندام)، شبیه او نیست؛ سپس عدالت‌گستری او را حکایت کرد.
در بررسی و
نقد این حدیث می‌توان نکات ذیل را بر شمرد:
۱.
ابن‌اثیر جزری (۸۳۳م) همین حدیث را از ابوداود نقل کرده، ولی در آن به جای لفظ حسن (علیه‌السّلام)، لفظ حسین (علیه‌السّلام) آمده و گفته است: صحیح این است که مهدی (علیه‌السّلام) از نسل حسین بن علی (علیه‌السّلام) می‌باشد.
۲. منذری شارح سنن ابوداوود در شرح این روایت گفته است که ابی‌اسحاق (ابی‌اسحاق در
سال ۱۲۹ هـق در گذشته و امام علی در سال ۴۰ق به شهادت رسیده است بنابراین سن او اقتضا نمی‌کند که از حضرت نقل روایت کند.) نمی‌تواند مستقیم از علی (علیه‌السّلام) حدیث نقل کند؛ ازاین‌رو حدیثی که او از آن حضرت نقل کرده و ابی‌داوود هم آورده است، منقطع می‌باشد.
۳. این روایت ضعیف است؛ زیرا کسی که از هارون بن مغیره برای ابوداوود
حدیث کرده است، مجهول بوده و معلوم نیست چه کسی است.
۴. این حدیث با
احادیث فراوان دیگری که مهدی (علیه‌السّلام) را از نسل حسین (علیه‌السّلام) می‌دانند و از نظر بسیاری از
اهل سنت صحیح هستند، در تعارض است و توان معارضه با آن همه روایات را ندارد.
۵. ممکن است اشتباه و تغییری در کلمه صورت گرفته باشد؛ یعنی کلمه «حسین» در هنگام ثبت به شکل «حسن» نوشته شده باشد؛ به وپژه اینکه این
حدیث را افراد دیگری از ابوداوود نقل کرده‌اند که در آن به صورت «حسین» آمده است.
۶. جواب دیگری که می‌شود به این حدیث داد این است که انتساب حضرت مهدی (علیه‌السّلام) به امام حسن (علیه‌السّلام) درست است؛ زیرا فاطمه، همسر
امام سجاد (علیه‌السّلام) که مادر
امام باقر (علیه‌السّلام) است، دختر امام حسن (علیه‌السّلام) می‌باشد؛ لذا امام مهدی (علیه‌السّلام) مانند اجدادش به واسطه مادر امام باقر (علیه‌السّلام)، حسنی و حسینی است؛ پس انتساب ایشان به هر دو امام صحیح می‌باشد.
بنابراین این روایت که مهدی (علیه‌السّلام) را از امام حسن (علیه‌السّلام) می‌داند، ضعیف است و با احادیث دیگر که حضرت را حسینی می‌دانند، در تعارض
آشکار است و در صورت قبول اینکه امام مهدی (علیه‌السّلام) حسنی است، منافاتی با حسینی بودن ندارد؛ زیرا
نسب او از طریق پدر به امام حسین (علیه‌السّلام) و از طریق
مادر امام باقر (علیه‌السّلام) به امام حسن (علیه‌السّلام) می‌رسد.
روایاتی در منابع اهل سنت به چشم می‌خورد که مهدی (علیه‌السّلام) را فرزند
امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) معرفی می‌کند و بسیاری از
دانشمندان اهل سنت بر این عقیده‌اند و برخی نیز تصریح می‌کنند که تنها فرزند امام عسکری (علیه‌السّلام)، امام مهدی (علیه‌السّلام) است؛ به عنوان نمونه یک روایت و اقوال چند تن از علمای اهل سنت را ذکر می‌کنیم.
قندوزی در «
ینابیع المودة» از
امام رضا (علیه‌السّلام) روایتی را نقل می‌کند و تصریح می‌کند که این روایت در کتاب «
الاربعین ابی‌نعیم اضفهانی»، موجود است.
حضرت فرمودند: الخلف الصالح من ولد الحسن بن علی العسکری هو صاحب الزمان وهو المهدی (سلام‌الله‌علیها)».
«خلف صالح از فرزندان حسن عسکری (علیه‌السّلام)، صاحب زمان است که مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) می‌باشد».
استوانه‌های علمی اهل سنت به این نکته تصریح می‌کنند که امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) فقط یک فرزند داشته است؛ افرادی مثل
ابن‌حجر هیثمی که می‌نویسد: امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) جزء یک فرزند باقی نگذاشت که نامش ابوالقاسم، محمد و حجت بود و عمرش هنگام وفات پدرش، پنج سال بود و خدا به او حکمت آموخت که قائم منتظر، نامیده می‌شود.
بزرگانی مانند
مسعودی،
ابن‌اثیر در تاریخش
و علمای دیگر، بر اینکه مهدی (علیه‌السّلام) فرزند بلافصل حضرت حسن عسکری (علیه‌السّلام) است، تأکید می‌کنند.
بر این اساس، با بررسی احادیث نسب امام مهدی (علیه‌السّلام) در منابع
اهل سنت به چند نکته مهم و اساسی پی می‌بریم:
۱. اتفاق در نسب حضرت مهدی (علیه‌السّلام) یکی از مشترکات
شیعه و سنی به شمار می‌رود.
۲. با دقت در روایاتی که درباره نسب امام مهدی (علیه‌السّلام) در منابع اهل سنت وجود دارد، به ویژه احادیثی که حضرت را فرزند امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) معرفی می‌کند، به این نتیجه می‌رسیم که حضرت متولد شده‌اند؛ هم‌چنان‌که عقیده بسیاری از اهل سنت هم همین است.
ولی جای بسی تأسف است کسانی از شیعه که درباره
مهدویت اظهار نظر می‌کنند و دارای تألیفات هستند، عقیده به عدم تولد امام مهدی (علیه‌السّلام) را، به اکثر علمای اهل سنت نسبت می‌دهند؛ درحالیکه چنین نیست بلکه عده‌ای از آنها چنین اعتقادی دارند که در مقاله‌ای جداگانه تولد حضرت در منابع اهل سنت مورد بررسی قرار گرفته است و نام بزرگانی از اهل سنت را که قائل به تولد
امام مهدی (علیه‌السّلام) هستند، ذکرشده است.
۳. ناگفته نماند ـ چنان‌که گفته شد ـ منظور از نقل این احادیث از کتب برادران اهل سنت آن است که بدانیم مهدی موعود (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) فرزند نهم امام حسین (علیه‌السّلام) و فرزند بلافصل حضرت امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) می‌باشد و یک
انسان تعیین شده از طرف
رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است نه اینکه بگوییم: هنوز متولد نشده و بعداً متولد خواهد شد و نمی‌دانیم کدام کس از نسل
فاطمه و حسین (علیهماالسلام) است. بنابراین باید به مهدی شخصی و معین قائل شد، نه مهدی نوعی.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «نسب حضرت مهدی در منابع اهل سنت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۰۲/۲۲.
