آیه وراثت کتاب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: اهل بیت، پیامبر،
معصوم.
پرسش: آیا احادیث نشان داده‌اند که
اهل‌بیت (علیه‌السّلام) مصادیق آیه وراثت کتاب هستند؟
ثُمَّ اَوْرَثْنَا ٱلْکِتَابَ ٱلَّذِینَ ٱصْطَفَینَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیرَاتِ بِاِذْنِ ٱللهَ ذَٰلِکَ هُوَ ٱلْفَضْلُ ٱلْکَبِیرُ؛
سپس، این کتاب را به بندگان برگزیده خود، به میراث دادیم. برخی از آنان بر خود ستم‌کارند و برخی از ایشان، میانه‌رو هستند و برخی در کارهای نیک، به فرمان خدا، پیش‌گام‌اند و این است فزونی و بخششِ بزرگ.»
ابو حمزه ثمالی گزارش می‌کند: من نزد
امام سجاد (علیه‌السّلام) نشسته بودم. دو نفر عراقی نزد ایشان آمدند و از آیه (ثُمَّ اَوْرَثْنَا ٱلْکِتَابَ ٱلَّذِینَ ٱصْطَفَینَا) پرسیدند. امام (علیه
السّلام) فرمود: «شما اهل
عراق،
[در باره آن
] چه باوری دارید؟».
آن دو گفتند: آنان می‌گویند که این آیه در باره
امّت محمّد (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) نازل شده است.
امام (علیه
السّلام) فرمود: «
[اگر این گونه باشد
] بنا‌بر‌این، امّت محمّد باید همگی در
بهشت باشند؟!».
من گفتم: ای فرزند پیامبر خدا! پس این آیه در باره چه کسانی نازل شده است؟
امام (علیه
السّلام) سه مرتبه فرمود: «به خدا سوگند، در باره ما اهل‌بیت، نازل شده است».
ابو‌اسحاق سبیعی نیز نقل می‌کند: در سفر
حج،
امام باقر (علیه‌السّلام) را ملاقات کردم و از آیه (ثُمَّ اَوْرَثْنَا ٱلْکِتَابَ ٱلَّذِینَ ٱصْطَفَینَا مِنْ عِبَادِنَا) از ایشان سؤال کردم.
امام (علیه
السّلام) فرمود: «ای ابو‌اسحاق! قوم تو (یعنی کوفیان) چه نظری دارند؟».
گفتم: آنان می‌گویند این آیه در باره همه امّت، نازل شده است.
امام (علیه
السّلام) فرمود: «اگر همگی اهل بهشت باشند، چه چیز آنان را از ترکِ مَحارم، باز می‌دارد و بیم می‌دهد؟!».
گفتم: فدایت شوم، نظر شما چیست؟
امام (علیه
السّلام) فرمود: ای ابو‌اسحاق! این آیه تنها درباره ماست».
از امام باقر (علیه
السّلام) روایت شده که در باره این آیه فرمود:
«فَهُم آلُ مُحَمَّدٍ صَفوَةُ اللّهِ، (فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ) وَ هُوَ الهالِکُ، (وَ مِنْهُم مُقْتَصِدٌ) و هُمُ الصّالِحونَ، (وَ مِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیرَاتِ بِاِذْنِ ٱللّهِِ)، فَهُوَ عَلِیُّ بنُ ابی طالِبٍ (علیه
السّلام)؛
آنان، خاندان محمّد و برگزیدگان الهی هستند: (برخی از آنان به خود ستم می‌کنند) و او کسی است که هلاک می‌گردد: (برخی از آنان، میانه‌رو هستند) که مراد صالحان هستند: (و برخی به توفیق الهی در نیکی‌ها، پیش‌گام هستند) که او،
علی بن ابی طالب (علیه
السّلام) است.»
از امام باقر (علیه
السّلام) روایت شده که در باره این آیه فرمود:
«السَّابِقُ بِالخَیراتِ: الاِمامُ، وَ المُقتَصِدُ: العارِفُ لِلاِمامِ، وَ الظّالِمُ لِنَفسِهِ: الَّذی لا یَعرِفُ الامامَ؛
پیش‌گام نیکی‌ها،
امام است؛ میانه، کسی است که امام را می‌شناسد؛ و ظالم به خود، کسی است که امام را نمی‌شناسد.»
در نقلی دیگر از امام باقر (علیه
السّلام) آمده است:
«السّابِقُ بِالخَیراتِ: الامامُ، فَهِیَ فی وُلدِ عَلِی وَ فاطِمَةَ (علیه
السّلام)؛
پیش‌گامِ نیکی‌ها، امام است و این آیه، درباره فرزندان
علی و
فاطمه (علیه
السّلام) است.»
در روایتی دیگر آمده است که
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود:
«انَّ فاطِمَةَ احصَنَت فَرجَها فَحَرَّمَ اللّهُ ذُرِّیَّتَها عَلَی النّارِ، وَ فیهم نَزَلَت: (ثُمَّ اَوْرَثْنَا ٱلْکِتَابَ ٱلَّذِینَ ٱصْطَفَینَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُم مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیرَاتِ)؛
فاطمه (علیه
السّلام)
[همچون مریم
] پاک‌دامن بود. لذا
خداوند ذرّیه او را بر آتش، حرام ساخت و درباره آنان فرمود: سپس این کتاب را به بندگان برگزیده خود، به میراث دادیم؛ امّا برخی از آنان بر خود ستم‌کارند و برخی از ایشان، میانه‌رو هستند و برخی از آنان، در کارهای نیک به فرمان خدا پیش‌گام‌اند.»
امام صادق (علیه
السّلام) به
سلیمان بن خالد (که ابتدا زیدی بود) (
زیدیه، معتقد بودند که هر یک از اولاد فاطمه (علیه
السّلام) که قیام مسلّحانه کند، امام واجب‌الاطاعه است. وی در زمان امام صادق (علیه
السّلام) دست از این تفکّر برداشت و
توبه نمود)
فرمود: «شما درباره آیه (ثُمَّ اَوْرَثْنَا ٱلْکِتَابَ ٱلَّذِینَ ٱصْطَفَینَا مِنْ عِبَادِنَا) چه باوری دارید؟
او پاسخ داد: می‌گوییم این آیه در باره فاطمیان قیام کننده با شمشیر است.
امام (علیه
السّلام) فرمود: «این‌گونه نیست که می‌اندیشی! کسی که قیام مسلّحانه می‌کند و مردم را به تفرقه فرا می‌خواند، داخل در
آیه نیست».
سلیمان به امام گفت: پس «کسی که به خود ظلم می‌کند»، چه کسی است؟
امام (علیه
السّلام) فرمود:
الجالِسُ فی بَیتِهِ لا یَعرِفُ حَقَّ الامامِ، وَ المُقتَصِدُ: العارِفُ بِحَقِّ الاِمامِ، وَ السّابِقُ بِالخَیراتِ: الامامُ.
[او
] کسی است که در خانه می‌نشیند و حقّ امام را نمی‌شناسد؛ و میانه‌رو، کسی است که حقّ امام را می‌شناسد، و پیش‌گام در نیکی‌ها،
امام معصوم است.
از
ابو بصیر نیز نقل شده که گفت: از امام صادق (علیه
السّلام) در باره این آیه سؤال کردم. فرمود: «تو چه می‌گویی؟»
گفتم: من بر این باورم که این آیه، ویژه فرزندان فاطمه (علیه
السّلام) است.
امام (علیه
السّلام) فرمود:
«امّا مَن سَلَّ سَیفَهُ وَ دَعَا النّاسَ الیٰ نَفسِهِ الَی الضَّلالِ مِن وُلدِ فاطِمَةَ وَ غَیرِهِم، فَلَیسَ بِداخِلٍ فِی الآیَةِ؛
امّا کسی که شمشیر کشیده و مردم را به سوی خود و به گم‌راهی فرا می‌خوانَد (از فرزندان فاطمه باشد یا نباشد) داخل در آیه نیست.»
از
امام رضا (علیه‌السّلام) نقل شده که در پاسخ در باره مراد آیه (ثُمَّ اَوْرَثْنَا ٱلْکِتَابَ ٱلَّذِینَ ٱصْطَفَینَا مِنْ عِبَادِنَا) فرمود:
وُلدُ فاطِمَةَ (علیه
السّلام) وَ السّابِقُ بِالخَیراتِ: الامامُ، وَ المُقتَصِدُ العارِفُ بِالاِمامِ، وَ الظّالِمُ لِنَفسِهِ الَّذی لا یَعرِفُ الاِمامَ؛
[مراد
] فرزندان فاطمه (علیه
السّلام) است؛ «پیش‌گام در خیرات»، امام است، «میانه‌رو»، کسی است که امام را می‌شناسد و «ظالم به خود»، کسی است که امام را نمی‌شناسد.
همچنین نقل شده امام رضا (علیه
السّلام) در مجلس مامون در مرو به همراه دانشمندانی از عراق و خراسان،
حضور داشت. مامون از جمع دانشمندان، در باره آیه (ثُمَّ اَوْرَثْنَا ٱلْکِتَابَ ٱلَّذِینَ ٱصْطَفَینَا مِنْ عِبَادِنَا) سؤال کرد. دانشمندان
حاضر گفتند: خداوند با این آیه، تمام امّت را اراده کرده است.
مامون به امام رضا (علیه
السّلام) گفت: ای ابو الحسن! نظر شما چیست؟
امام (علیه
السّلام) فرمود: «من چنین نظری ندارم. معتقدم
خداوند (عزّوجلّ) با این سخن، عترت طاهر را اراده کرده است».
مامون پرسید: چگونه مراد، عترت است، نه همه امّت؟
امام (علیه
السّلام) فرمود: «اگر تمام امّت، مراد بود، باید همگی در
بهشت باشند؛ چرا که خداوند (تبارک و تعالی) فرموده است: (فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیراتِ بِاِذْنِ اللَّهِ ذٰلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ). سپس همگی را در بهشت، گِرد آورده است و فرموده: (جَنَّاتُ عَدْنٍ یدْخُلُونَها یُحَلَّوْنَ فِیها مِنْ اَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ). بنا‌بر‌این، وراثت کتاب، ویژه عترت طاهر است، نه دیگران».
آن گاه مامون سؤال کرد: عترت طاهر، چه کسانی هستند؟
امام (علیه
السّلام) فرمود: «کسانی که خداوند در کتابش، آنان را این‌گونه توصیف کرده است: (اِنَّمَا یرِیدُ ٱللهُ لِیذْهِبَ عَنکُمُ ٱلرِّجْسَ اَهْلَ ٱلْبَیتِ وَ یطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا) و کسانی که پیامبر خدا (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) در باره آنان فرمود: «انّی مُخَلِّفٌ فیکُمُ الثَّقَلَینِ: کِتابَ اللهِ، وَ عِترَتی اهلَ‌بَیتی، الا وَ انَّهُما لَنْ یَفتَرِقا حَتّیٰ یَرِدا عَلَیَّ الحوضَ. فَانْظُروا کَیفَ تَخْلُفونّی فیهِما. ایُّها النّاسُ! لا تُعَلِّموهُم، فَاِنَّهُم اعلَمُ مِنکُم؛ من در میان شما دو ثقل به یادگار می‌نهم: کتاب خدا و عترتم که همان اهل‌بیت منند، این دو هرگز از یکدیگر جدا نشوند تا کنار
حوض کوثر بر من وارد آیند، بنگرید چگونه در این دو، جانشینی می‌کنید. ای مردم! به آنها نیاموزید که آنها از شما داناترند»
از امام رضا (علیه
السّلام) نقل شده که فرمود:
قَد وَرِثْنا نَحنُ هٰذَا القرآنَ... قالَ: (ثُمَّ اَوْرَثْنَا ٱلْکِتَابَ ٱلَّذِینَ ٱصْطَفَینَا مِنْ عِبَادِنَا)، فَنَحنُ الَّذینَ اصْطَفانَا اللّهُ (عز‌و‌جل)، ثُمَّ اورَثَنا هٰذَا الَّذی فیهِ تِبیانُ کُلِّ شَی‌ءٍ؛
ما وارثان این
قرآن هستیم... خداوند فرمود: (سپس این کتاب را به بندگان برگزیده خود، به میراث دادیم). ما کسانی هستیم که خداوند (عزّوجلّ) ما را برگزید. سپس این کتابی را که در آن توضیح هر چیزی آمده است، در میان ما به میراث باقی گذاشت.»
ابو‌هاشم جعفری می‌گوید: نزد
امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) بودم که از آیه (ثُمَّ اَوْرَثْنَا ٱلْکِتَابَ ٱلَّذِینَ ٱصْطَفَینَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُم مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیرَاتِ بِاِذْنِ ٱللّهِ) سؤال نمودیم.
امام (علیه
السّلام) فرمود:
کُلُّهُم مِن آلِ مُحَمَّدٍ (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم)؛ الظّالِمُ لِنَفسِهِ: الَّذی لا یُقِرُّ بِالاِمامِ، وَ المُقتَصِدُ: العارِفُ بِالامامِ، وَ السّابِقُ بِالخَیراتِ بِاذنِ اللّهِ: الاِمامُ؛
همگی از خاندان پیامبر (صلیاللهعلیهوآله
وسلّم) هستند و مراد از آن‌که به خود ستم کرده، کسی است که امام را تصدیق نمی‌کند؛ میانه‌رو، کسی است که امام را می‌شناسد و پیش‌گام نیکی‌ها به توفیق الهی، امام
[معصوم] است.
حدیث‌نت، برگرفته از مقاله «وراثت کتاب» تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۴/۲۸.
