امامت ائمه در کتب حدیثی شیعه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

کلیدواژه: کتب شیعه، امامت، کتب حدیث.

پرسش: تا قبل از قرن چهارم هجری، هیچ‌گونه روایت و دلیلی در مورد مسئله امامت در کتب تألیف شده شیعه خصوصاً در کتب حدیث وجود نداشت و تبیین و تثبیت این عقیده از قرن چهارم به بعد در کتب شیعه پیدا شده است.

پاسخ: برخی کتب تاریخ جوامع حدیثی شیعه که در آن‌ها موضوع امامت به کار رفته است، عبارت‌اند از: کتاب الصحیفة الجامعه، صحیفه امام علی، صحیفه جابر بن عبدالله، کتاب سلیم بن قیس، کتاب نوادر حمزه، صحیفه امام رضا، مسند امام جواد و امام ‌هادی، کتاب الصحیفة الجامعة و کتاب نهج‌البلاغه.

---

برخی کتب تاریخ جوامع حدیثی شیعه که در آن‌ها موضوع امامت به کار رفته است، عبارت‌اند از:

۱.۱ - کتاب الصحیفة الجامعه

تاریخ حدیث، ضبط و حفظ آن در شیعه، از زمان خود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) توسط علی (علیه‌السلام) آغاز شده است و در کتابی به نام الصحیفة الجامعه جمع‌آوری شده است و عده‌ای از صحابی شیعی همچون سلمان و اباذر ابورافع و ... دارای کتاب‌های حدیثی، حوادث ایام خلافت و ... بودند.

۱.۲ - صحیفه علی

هم‌چنین علی (علیه‌السلام) کتاب دیگری به نام صحیفه علی (علیه‌السلام) دارد.

۱.۳ - صحیفه جابر

جابر بن عبدالله انصاری صحیفه‌ای دارد که در آن احادیثی پیرامون حجة الوداع (یعنی جریان امامت علی (علیه‌السلام)) گرد آورده است.

۱.۴ - کتاب سلیم بن قیس

کتاب سلیم بن قیس عامر هلالی که نسبت به دارای کتاب بودن او هیچ‌گونه تردیدی نیست فقط در انتساب کتاب موجود به او بحث است.

۱.۵ - کتاب نوادر ابوحمزه

و هم‌چنین کتاب نوادر ابوحمزه ثمالی و وسائلی که جابر بن حیان از حضرت صادق (علیه‌السلام) روایت کرده

۱.۶ - صحیفة الرضا

و صحیفة الرضا (علیه‌السلام) که مشتمل بر احادیث امامت هم می‌باشد

۱.۷ - مسند امام جواد و امام ‌هادی

مسند امام جواد (علیه‌السلام) مسند امام‌ هادی (علیه‌السلام) و مجموعه‌های دیگر که مشتمل بر بحث امامت نیز می‌باشد.

---

و حال آن‌که تاریخ جوامع حدیثی اهل سنت به قرن سوم یا اوایل قرن دوم برمی‌گردد؛ به عنوان نمونه، بخاری، متوفای ۲۵۶ (هـ)، مسلم بن حجاج نیشابوری متوفای (۲۶۱ هـ)، حاکم نیشابوری متوفای (۴۰۵ هـ)، یزید بن ربیع ابن ماجه قزوینی متوفای ۲۷۳ هـ، احمد بن حنبل متوفای ۲۴۱ و...

---

روایات ائمه شیعه (علیه‌السلام) در زمان امام صادق (علیه‌السلام) یعنی اوایل قرن دوم در «چهارصد کتاب» به نام الاصول، گردآوری شده بود و کم‌کم در زمان امام هشتم به صورت جوامع روایی درآمد، که اکنون همه آن‌ها در کتب اربعه و غیر آن موجود است.
امام صادق (علیه‌السلام) کتابی دارد به نام کتاب الحجة و در آن‌جا مفصل بحث امامت مطرح شده است.

---

در قرن اول و دوم، تألیفات حدیثی موجود بود؛ ولی اختناق حاکم مانع از ظهور و آشکار شدن آن می‌شد؛ لذا مجبور بودند حدیث را پنهان و یا در سینه‌ها حفظ کنند.
هنگامی که عمر بن عبدالعزیز دستور جمع‌آوری حدیث را برای اولین بار داد، هر کدام از پیروان برجسته امام باقر (علیه‌السلام) هزاران حدیث را حفظ داشتند. به عنوان نمونه:

۴.۱ - نمونه‌ها

محمد بن مسلم کتابی به نام «اربع‌ماة مسئله» چهارصد مسئله را تألیف کرد.
امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «ان ابان بن تغلب روی عنی ثلاثین الف حدیث فاروها عنه»؛ ابان سی هزار حدیث از من نقل کرده، شما هم آن‌ها را از او نقل کنید.
کتاب‌های جابر بن یزید جعفی به هشت کتاب می‌رسد.
تفسیر فضائل الائمه، کتاب جمل، صفین و....

---

ولی متأسفانه این اختناق در دوران خلفای عباسی دوباره شروع شد و لذا راویان شیعه مجبور شدند حدیث‌ها را مخفی یا در سینه‌ها پنهان نمایند.

۵.۱ - نمونه

از جمله محمد بن ابی‌عمیر در زمان‌ هارون الرشید برای حفظ حدیث و نگهداری آن زندانی شد، آن‌قدر به او شلاق زندند که نزدیک بود احادیث را لو دهد؛ ولی فریاد زندانی همبند او محمد بن یونس بن عبدالرحمان مانع شد. البته خواهرش، چون مأموران به خانه ریخته بودند، خواهرش، کتب او را زیر خاک پنهان کرد. او حدود چهار سال در زندان ماند، بعد که بیرون آمد، کتاب‌ها از بین رفته بود؛ ولی همه را دوباره از حفظ نوشت.

---

گذشته از این‌ها کتاب «الصحیفة الجامعة» از علی (علیه‌السلام) به ائمه یکی پس از دیگری منتقل شده است که همه مسائل در آن موجود بوده است.

۶.۱ - شاهد ادعای فوق

شاهد این مدعا این است که روزی «حکم بن عیّبه» با امام باقر (علیه‌السلام) اختلاف نظر پیدا کرد؛ حضرت آن کتاب را و مسئله مورد بحث را به او نشان داد، فرمود: این خط علی (علیه‌السلام) و املای رسول خداست.

---

حضور ائمه ما در طول حدود ۲۴۰ سال بعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باعث شده که احادیث و مسائل مربوط به امامت سینه به سینه به دست شیعه برسد. یکی از آن کتاب‌ها که بعدها جمع‌آوری شده، نهج‌البلاغه است که علی (علیه‌السلام) از طریق نص و وراثت، نسب و قرابت، لیاقت و فضیلت
استدلال نموده است.

---

بر فرض دیگر تألیف حدیث عامه نزدیک به یک قرن جلوتر از شیعه بوده است (نوع صحاح به اواسط قرن سوم برمی‌گردند که ذکر شد.) با این حال، تدوین حدیث در نزد عامه هم از زمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نبوده است. فوقش به گفته سیوطی، پایه‌گذار علوم اسلامی ابوحنیفه باشد که در سال ۱۰۰ هجری متولد، و در سال ۱۵۰ فوت کرده است. (هرچند که این حرف صحیح نیست. چون ابورافع از اصحاب علی (علیه‌السلام) دارای کتاب بود و ۶۰ سال جلوتر از ابوحنیفه درگذشته است).
تاخیر فوق مشکل ایجاد نمی‌کند، در صورتی که احادیث نقل شده، متصل به زمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و صحابی باشد که گفته‌های آن‌ها مورد قبول می‌باشد، حجیت و اعتبار دارند و در صورتی که سند نداشته باشند، حتی مربوط به سال پنجاه هجری هم باشد، اعتبار ندارد؛ لذا اگر شما خدشه دارید، در اسناد خدشه کنید، صرف تأخیر در تدوین حدیث با وجود سند متصلی که معتبر باشد، اشکال ایجاد نمی‌کند.

---

بالاترین مدرک شیعه بر امامت ائمه اهل ‌بیت (علیهم‌السلام) تعدادی از آیات قرآنی است؛ مانند: آیه اکمال، تبلیغ، مباهله، انما دینکم، مودت اهل بیت، تطهیر، اولی الامر.
به علاوه این‌که شیعه دلیل زیادی بر امامت علی (علیه‌السلام) و ائمه (علیهم‌السلام) از کتب خود عامه در دست دارد.
حدیث ثقلین که به سه مدرک از اهل سنت برای آن اشاره می‌شود:
أ. ابوالحسین مسلم بن الحجاج القشیری، بشرح النووی، ج۱۵، ص۱۷۹، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
ب. ترمذی، محمد بن عیسی، صحیح ترمذی، ج۲، ص۳۰۸، مطبقة بولاق، ۱۲۹۲.
ج. خوارزمی، خطیب، مناقب خوارزمی، ص۲۲۲ـ۲۲۴، با مقدمه محمدرضا موسوی خراسان، تهران، مکتبة نینوی الحدیثه.

---